Wim de Bie 1939-2023 – Briljant cabaretier, maar verlegen mens

Wim de Bie, een van de veelzijdigste cabaretiers van zijn generatie, is maandag in zijn geboortestad Den Haag overleden. Hij is 83 jaar geworden.

Door

Natuurlijk denken we onmiddellijk aan de typetjes en aan zijn innige samenwerking met Kees van Kooten. Tedje van Es doemt op, van het duo oer-Haagse vrije jongens, Jacobse en Van Es. Of Ab van der Laak, de onhandelbare zoon van Cor en Cock van der Laak uit de Bloemenbuurt. Of de verlegen meneer Foppe, die vaak het slachtoffer werd van de door Van Kooten onnavolgbaar neergezette Vieze Man.

Maar Wim de Bie had ook een andere kant. Vaak speelde hij serieuzere typetjes, zoals de gepensioneerde leraar Duits O. den Beste of de ‘in onmin met zijn moeder’ levende Walter de Rochebrune. Hij was ook een begenadigd verteller. In 1987 maakte hij een reeks documentaires over zijn jeugd in Den Haag; de meeste afleveringen speelden zich af in of rond zijn ouderlijk huis aan de Parsifalstraat (Bohemen-links). Daarin kwamen ook oorlogsherinneringen voor. De Bie maakte als kind bewust de lancering van V2-raketten vanaf Ockenburgh mee en beschreef treffend de intense spanning waarin het gezin verkeerde door het lawaai en de wetenschap dat de projectielen geregeld terugvielen op de stad. De Bie kwam hierop terug in 1997, toen hij de 4 mei-lezing hield. Die droeg de titel ‘Raketten en onschuldige burgers’.

Op het Dalton

Wim de Bie ontmoette de twee jaar jongere Kees van Kooten in de jaren vijftig op het Dalton Lyceum. De Bie viel daar op door de komische sketches die hij opvoerde. “Dat wilde ik ook,” zou Van Kooten later vertellen. Al snel brachten ze hun eerste programma in de grote aula van de school. De doorbraak naar het tv-scherm verliep via het VARA-radioprogramma Uitlaat, waarin het duo optrad onder de naam ‘De klisjeemannetjes’. In 1966 waren ze in die hoedanigheid voor het eerst te zien op de tv in het programma ‘Mies en scène’ van Mies Bouwman. De beroemdste act van de mannetjes was een gesprek over ‘de oudste beweging der wereld’ waarin tientallen synoniemen voor die beweging langskwamen. Tussen 1968 en 1972 werkten Van Kooten en De Bie mee aan het satirische VARA-programma Hadimassa, waarna de overstap volgde naar de VPRO.

[Tekst gaat verder onder afbeelding.]

Wim de Bie en Kees van Kooten in 1968, toen ze furore maakten als de ‘Klisjeemannetjes’. | Foto: Anefo/Nationaal Archief

Daar kregen ze, opererend als Simplisties Verbond’ (1974-1979), voor het eerst een eigen show. Het symbool was de mattenklopper. De twee cabaretiers droegen een kenmerkende zwarte baret. In deze show debuteerden twee legendarische types: meneer Foppe en Cor ‘en wel hierom’ van der Laak. In de jaren daarna volgden de series ‘Op hun pik getrapt’ en ‘Koot & Bie’, waarin een hele familie aan treffende typetjes werd geboren, met de voor Hagenaars zeer aantrekkelijke Jacobse en Van Es voorop.

Het schrille accent van de heren leidde tot een sterke opleving van de populariteit van het plat-Haags. Toen het duo politiek actief werd met ‘De Tegenpartij’, opgericht in Corona aan het Buitenhof, bleek die vondst ook aan te slaan bij ontevreden burgers. Dat zat Van Kooten en De Bie niet lekker. “De maatschappelijke werkelijkheid is de satire ver voorbijgestreefd,” verzuchtte De Bie hierover. Uiteindelijk lieten ze Jacobse en Van Es omkomen bij een mislukte couppoging op het Binnenhof. Van Kooten en De Bie zouden ook vele woorden en uitdrukkingen toevoegen aan de Nederlandse taal, zoals ‘regelneef’, ‘jemig de pemig’, ‘geen gezeik, iedereen rijk’ en ‘krasse knarren’.

[Tekst gaat verder onder afbeelding.]

De mannen van het Simplisties Verbond. | Foto: Anefo

De rest van de jaren tachtig domineerden Van Kooten en De Bie de zondagavond met hun programma’s. In deze periode ontstonden bijvoorbeeld Hans van der Vaart (De Bie) en Tjolk Hekking (Van Kooten), respectievelijk burgemeester en wethouder van Juinen. De bekendste serie programma’s was ‘Keek op de week’ (1988-1993), waarin De Bie geregeld optrad als de zwerver Dirk.

Verlegen en beschaafd

In de latere programma’s viel De Bie op wanneer hij als boze anchorman vanuit de studio zijn zelf gecreëerde types onder vuur nam, zoals Dirk, die dan terugschold. Toch was de bravoure van de briljante cabaretier misleidend. In wezen was hij een verlegen en zeer beschaafde Hagenaar. “Een genetische kwestie. Mijn vader was zo, zijn broer in nog sterkere mate. Daarom speel ik ook het liefst kluizenaars,” zei hij hier ooit over. Het typetje Meneer Foppe noemde hij ‘een duidelijke uitvergroting van mijn eigen psyche.’

[Tekst gaat verder onder afbeelding.]

F. Jacobse en Tedje van Es. | VPRO

De laatste gezamenlijke programma’s ontstonden in de jaren 1996-1998. Daarna gingen Kees van Kooten en Wim de Bie ieder hun eigen weg. De Bie heeft er nooit een geheim van gemaakt dat hij graag als duo was doorgegaan, maar Van Kooten besloot zich geheel toe te leggen op het schrijverschap. De solo-tv-programma’s van De Bie, zoals ‘De Bühne van De Bie’, hebben nooit het succes gehad van het gezamenlijke werk met Van Kooten. Eind jaren negentig liet De Bie nog geregeld van zich horen via ‘Bieslog’.

In 2007 leende hij samen met Van Kooten zijn gezicht aan een reclamecampagne voor de toen net opgerichte weekkrant Den Haag Centraal. In 2011 verhuisde De Bie van Bussum naar Den Haag. Eén jaar later blikte hij met Kees van Kooten nog uitgebreid terug op hun jaren samen in een documentaire van Coen Verbraak. De laatste jaren ging de gezondheid van Wim de Bie langzaam achteruit. Hij leed aan de ziekte van Parkinson.

Wilt u meer Haags nieuws lezen? Koop dan de papieren editie van de krant Den Haag Centraal. Klik hier voor alle verkooppunten. U kunt ook een (proef)abonnement nemen. U ontvangt DHC 10 weken voor slechts 10 euro.

Standaardportret
Bekijk meer van