Jan van Zanen, burgemeester: ‘Ik heb een crashcursus Haags-voor-beginners gehad’
Door de coronacrisis verliep zijn kennismaking met de stad anders dan gehoopt. Maar na een halfjaar zit burgemeester Jan van Zanen op zijn plek. “Mensen nemen me meteen in vertrouwen.”
Halverwege het gesprek moet Jan van Zanen (59) zich even excuseren. Bellen met het kabinet. Eigenlijk mag hij niet vertellen waarover, maar vooruit, iets met het vuurwerkverbod, verklapt hij met een grijns. De muren van het kantoor waarin de burgemeester ontvangt, vormen een levendig tableau. Hier niet de abstracte kunst die je bij wethouders wel aantreft, maar een wand vol foto’s, oorkondes, spotprenten en ingelijste sportshirts (ja, ook ADO!).
Snuisterijen staan uitgestald in vitrinekasten, verzameld in de vele jaren dat hij het ambt van burgervader bekleedde. Van Zanen was burgemeester in Amstelveen en later in Utrecht, de stad waar hij in 1990 begon als raadslid en zeven jaar wethouder was. Deze zomer verruilde hij het warme bad van Utrecht voor het onbekende en door bestuurscrises geteisterde Den Haag.
Bent u al gewend?
Jan van Zanen: “Utrecht zat me als een jas. Den Haag nog niet. Daar is het gewoon te kort voor. Maar ik ken de weg op de fiets, ik heb m’n winkels, ik word begroet op straat. Ik voel me hier goed. Corona vertraagt de gewenning wel. Mensen zien en spreken gaat moeilijker. Van de acht officiële stadsdeelbezoeken heb ik er nog maar twee kunnen afleggen. Tegelijk heb ik een crashcursus Den Haag-voor-beginners gehad. In de eerste week had ik hier Defensie lopen bij een boerenprotest, maakte Boudewijn (wethouder Revis, red.) bekend dat hij wegging en mocht ik Prinsjesdag afgelasten. En ik moet iedere week in de gemeenteraad verschijnen.”
Dat was in Utrecht anders?
“Ja. De politieke cultuur is anders. De debatten zijn langer en feller. Maar ik ben geen kat in een vreemd pakhuis. Ik weet wat ik moet doen. Den Haag heeft natuurlijk een heel brisante tijd achter de rug. Alle raadsleden, wethouders, oudgedienden en voorgangers die ik sprak, zeiden: wat er in deze raadsperiode is gebeurd, is ongekend.”
U doelt op de vreugdevuren en de wethoudersaffaire?
“Zeker. En een burgemeester die via Instagram haar vertrek aankondigt (Pauline Krikke, red.). Dat heeft op iedereen wel indruk gemaakt.”
Tussenpaus Johan Remkes sprak bij zijn vertrek van een ‘wethouderscultuur’. Dat bedoelde hij niet positief.
“De wethouders hebben inderdaad een stevige positie. Kijk alleen al naar dit stadhuis. Ik ben gewend dat wethouders en burgemeester een beetje bij elkaar in de buurt zitten. Maar hier heeft iedereen zijn of haar eigen verdieping. Het is een beetje verkokerd. Maar ik merk dat wethouders steeds meer samenwerken. Dat doen we nu bijvoorbeeld met de plannen voor Duindorp en Zuidwest.”
Inmiddels heb ik de 21ste verordening getekend en kijk ik er niet meer van op.
Als burgemeester in coronatijd heeft Van Zanen een extra zware taak. Elke twee weken zet hij – als voorzitter van de Veiligheidsregio Haaglanden – zijn handtekening onder een noodverordening waarmee ingrijpende coronamaatregelen in negen gemeenten van kracht worden. “Bij de eerste verordening in Utrecht moest ik wel even slikken: hiermee gaan dus ook Amersfoort en Zeist op slot. Het was allemaal doorgesproken, maar toch. Inmiddels heb ik de eenentwintigste verordening getekend en kijk ik er niet meer van op.”
In feite zijn het decreten van het kabinet.
“Ze noemen het een ‘aanwijzing’, dat klinkt vriendelijker, maar het is gewoon een directief. Toen de coronacrisis uitbrak, nam ik als voorzitter van de Veiligheidsregio allerlei taken en bevoegdheden over van mijn collega-burgemeesters. We moesten afwachten wat er gebeurde op het Binnenhof. Toen was er veel draagvlak. Nu is het ongemakkelijker. Die noodverordeningen zijn bedoeld voor een korte crisis, wanneer er snel gehandeld moet worden. Dat kan best veertien dagen duren, maar inmiddels is het bijna negen maanden.”
De ‘spoedwet’ maakt daarin geen verschil?
“Juridisch wel. Er is nu wetgeving die zegt dat bij een langlopende crisis het gezag weer bij de burgemeesters en wethouders ligt. Die kunnen bijvoorbeeld ontheffingen verlenen, waar de gemeenteraad wat van mag vinden. Alleen, dat kan pas als we ons weer in de fase ‘waakzaam’ bevinden. Dus in praktijk is er niks veranderd.”
Als burgemeester kunt u niet zoveel?
“Ik kan de Haagse standpunten naar voren brengen. Maar we moeten als bestuur wel een beetje eenheid uitstralen. We schieten er niets mee op als we elke week vechtend over straat rollen.”
Ik ben ook wel streng, maar op mijn manier. Ik moet nog lang mee, weet je.
Wat openbare orde en veiligheid betreft, is Den Haag een lastige stad. Voorganger Krikke verslikte zich erin. Niettemin heeft Van Zanen het nodige meegemaakt. Niet in de laatste plaats op 18 maart 2019, toen een schutter vier mensen doodde in een Utrechtse tram.
Is dat uw zwaarste beproeving geweest?
“Ik denk het wel. Al zijn er meer dingen gebeurd. In Amstelveen waren er ook slachtoffers van de Amsterdamse zedenzaak (misbruik op kinderdagverblijven, red.). Die ouders… dat was echt vreselijk. In Utrecht werd in de aanloop naar het EK vrouwenvoetbal gemeld dat er een aanslag zou komen. Ik heb toen de keuze gemaakt om het te laten doorgaan. Maar de tramaanslag was het ergste. Zoiets gaat nooit meer uit je hoofd.”
Uw vuurdoop in Den Haag was de onrust deze zomer in Scheveningen en de Schilderswijk. Hoe kijkt u daarop terug?
“Scheveningen werd overlopen. Daar kwam die steekpartij overheen. Dat had niet zoveel met elkaar van doen, maar dat maakt het niet minder vreselijk. Ik zat toen in Egmond en zou nog tien dagen vakantie houden in Den Haag. Daar is niets van terechtgekomen, ik ging naar het spoeddebat. Toen de rust een beetje was wedergekeerd, werd ik gebeld over de Schilderswijk. Dat was andere koek.”
Om die vergunningen voor vreugdevuren gaat een strik en die halen we er volgend jaar van af.
Drie avonden lang waren er rellen op de Hoefkade en de Vaillantlaan. Op het ‘Journaal’ het vertrouwde beeld van de Schilderswijk als probleemwijk. Jan van Zanen kondigde een noodbevel af, zodat de politie mensen kon tegenhouden en wegsturen. “De rust moest terug,” zegt hij. “Ik heb veel wijkbewoners gesproken. Mensen waren bang. Wat ik het beroerdste vind, is dat er juist zóveel nieuwe en positieve signalen waren. De Schilderswijk is een beetje als decor gebruikt voor dit soort ongeregeldheden.”
Bedoelt u dat anderen de wijk hebben misbruikt?
“Nee, nee, of ja, dat is óók gebeurd. Ik bedoel dat als dit in de Schilderswijk gebeurt het ook meteen groot nieuws is. Ik vind dat heel sneu. Want ze zijn zo goed op weg.”
In het debat zei u dat er onder de relschoppers ook voetbalsupporters waren. Dat kwam u op kritiek te staan.
“Dat zijn de feiten, hè. Het komt misschien niet uit, maar kritiek op feiten is merkwaardig. Er waren jongens bij van buiten de wijk en zelfs van buiten de stad. Er zaten hooligans tussen, zeker in het begin. De tweede avond hebben we dat voorkomen door de brommertjes tegen te houden. Maar natuurlijk waren er ook jongeren uit de Schilderswijk bij betrokken.”
Er zijn raadsleden die liever alle schuld bij ‘de Marokkanen’ hadden gelegd.
“Jullie zeggen het. Ik houd me aan de feiten. Ik vind dat wel jammer. Laten we nou de zaken vaststellen zoals ze zijn gebeurd en kijken hoe we verder moeten. Laten we voorkomen dat we zulke ongeregeldheden gaan gebruiken voor partijpolitieke doeleinden.”
Met de jaarwisseling voor de deur liggen nieuwe onlusten op de loer. Geen vuurwerk, geen vreugdevuren, opgekropte coronafrustratie. Wat is de grote uitdaging?
“De dingen die jullie noemen. Door corona mag er niets, en dan hebben wij de merkwaardige traditie dat er bij oud en nieuw juist alles mag. Het vuurwerkverbod is nogal wat, zeker in Den Haag. Met de bouwers van de vreugdevuren heb ik goed contact. We zijn gezamenlijk opgetrokken om de vuren mogelijk te maken, maar ik kan nu gewoon geen vergunning verlenen. Ik wil dat de bouwers in Laak, Escamp, Duindorp en Scheveningen een faire kans krijgen. Dan moet je het nu dus niet doen.”
Dus in de toekomst wel weer vreugdevuren?
“Zeker. De vergunningen liggen er in principe. Daar gaat een strik omheen en die halen we er volgend jaar van af. Althans, daar ga ik vanuit. Ik wil die traditie op een nieuwe, vergunde manier een kans geven.”
De mensen zijn aardig, weliswaar een beetje rauw en direct, maar ook ontzettend hartelijk, en ontroerend.
De vreugdevuren zijn een van de vele dossiers waar de gemeenteraad urenlang over kan debatteren. Vooraf was Van Zanen gewaarschuwd voor onstuimige raadsvergaderingen en een mondige bevolking, maar dat valt reuze mee, zegt hij. “Al die dingen die over Den Haag en zijn inwoners de ronde doen, worden geschreven door mensen van buiten. Ik las er vroeger over in de landelijke kranten. Maar nu ben ik hier, lees ik de lokale kranten en zeg ik: Den Haag is veel mooier dan ik dacht. De mensen zijn aardig, weliswaar een beetje rauw en direct, maar ook ontzettend hartelijk. En ontroerend. Mensen nemen me meteen in vertrouwen. Maar als ze snel Haags praten, vind ik het wel moeilijk om ze te volgen.”
Maar de gemeenteraad…
“Dat vind ik dus ook van de politiek. De raadsleden zijn betrokken, ze zijn overal. Over het algemeen vind ik de raadsvergaderingen plezierig. Er zijn natuurlijk weleens uitspraken waarvan ik denk: joh, is dat nou nodig?”
Uw voorganger Remkes trad streng op. Hij sprak de raad vermanend toe.
“Dat ga ik niet doen. Ik ben ook wel streng, maar op mijn manier. Ik moet nog lang mee, weet je. De raadsleden doen hun werk allemaal naar beste weten. Ze gaan ervoor, maar ze matten zichzelf ook af. Dat is sneu. Ze willen niet vervelend zijn. Het is betrokkenheid. Dat vergaderen kan wel iets sneller, met wat minder herhalingen. Ik wist dat het een bewerkelijke raad zou zijn, dus ik pas me aan.”
Heeft u nog een wens voor de Hagenaars?
“Ik gun iedereen een mooi samenzijn. Dat iedereen van de feestdagen kan genieten, ook de mensen die eenzaam zijn. Ik hoop dat iedereen in deze donkere dagen een beetje extra op de buurvrouw of buurman let, of op oma. En ik hoop dat we in het nieuwe jaar weer langzaam naar die open samenleving gaan waarin iedereen kan bewegen. En dat we elkaar weer kunnen aanraken. Daar heb ik zelf ook ontzettend behoefte aan. Vóór alles wens ik iedereen in 2021 een goede gezondheid toe.”
De redactie van Den Haag Centraal biedt u dit interview met burgemeester Jan van Zanen uit onze kerstspecial 2020 gratis aan. Wilt u meer Haags nieuws lezen? Koop dan iedere donderdag de krant DHC. Klik hier voor alle verkooppunten. U kunt ook een (proef)abonnement nemen. U ontvangt DHC 10 weken voor slechts 10 euro.