Mauritshuis plaatst Rembrandts ‘veelzijdige leerling’ Nicolaes Maes in het volle licht
Hij staat in de schaduw van zijn leermeester Rembrandt, maar het Mauritshuis plaatst Nicolaes Maes nu in het volle licht. Het rijke en levendige oeuvre wordt voor het eerst in samenhang getoond.
Eén ding kon Nicolaes Maes in elk geval beter dan Rembrandt, zijn leermeester: handen schilderen. Prachtig die aderen op de linkerhand van de H. Thomas, een werk dat hij in 1656 maakte. “Rembrandt had nogal moeite met handen,” zegt Emilie Gordenker, directeur van het Mauritshuis (volgend jaar vertrekt zij naar het van Gogh Museum). “Maes was er juist goed in, zoals je hier kunt zien.” Het is maar een detail, maar het zegt wat over de kwaliteiten van Maes, die veel breder waren. Gordenker: “Hoog tijd om hem uit de schaduw van Rembrandt te halen.”
En dat is wat het Mauritshuis overtuigend doet met de tentoonstelling ‘Nicolaes Maes – Rembrandts veelzijdige leerling’. Het was nodig, geeft conservator Ariane van Suchtelen aan. “De laatste keer dat er in Nederland een tentoonstelling aan hem werd gewijd was in 1934, en die was nog heel klein ook. Nu laten we de volle breedte van Maes’ oeuvre zien.” Het Mauritshuis toont 32 werken die van over de hele wereld komen, onder meer uit grote Amerikaanse en Britse musea, maar ook uit particuliere collecties.
De Dordrechter Maes (1634-1693) kwam als jongeling bij Rembrandt in de leer. Nadat hij zich in 1653 als zelfstandig meester in Dordt had gevestigd, legde hij zich aanvankelijk toe op bijbelse taferelen. Overweldigend is ‘Christus zegent de kinderen’, een tafereel op groot formaat uit de The National Gallery in Londen.
‘Christus zegent de kinderen’ (1652-1653) Collectie: The National Gallery, Londen
De zegenende Christus licht op te midden van een groep ouders die hun verlegen kinderen optillen en naar hem toe duwen. Lang werd dit werk overigens aangezien voor een Rembrandt, net als ‘De apostel Thomas’, waarop de signatuur van Maes zelfs was vervangen door een vervalste handtekening van zijn leermeester.
Kantkloster van Nicolaes Maes
“Maar Maes heeft vooral naam gemaakt met zijn genrestukken,” legt Van Suchtelen uit als we arriveren bij een reeks kleinere en intiemere binnenhuisscènes. ‘Genre’ is de term waarmee kunsthistorici het dagelijks leven aanduiden. “Het Mauritshuis bezat van oudsher een aantal portretten van Maes’ hand. Maar tot 1994 geen genrestuk. Toen kon ‘De oude kantkloster’ worden aangekocht. Daarmee werd in feite de basis voor deze tentoonstelling gelegd.”
Het is hoog tijd om Nicolaes Maes uit de schaduw van Rembrandt te halen.
Die binnenhuizen van Maes zijn zonder uitzondering intiem, gezellig en lieflijk. Het serene en perfecte dat de taferelen van Vermeer kenmerkt, ontbreekt hier. Een lezende moeder bij een kind in de wieg, een naaister aan het werk, een oudere vrouw die boven een boek in slaap is gevallen – vaak zijn het stille scènes. Maar Maes moet ook een groot gevoel voor humor hebben gehad. Zie bijvoorbeeld ‘De luie dienstmeid’. De meid zit te suffen bij de vuile vaat, een andere dienstmaagd lacht haar uit, de kat maakt zich meester van een gebraden kippetje en via een doorkijkje zien we de gastheer en gastvrouw met bezoek aan tafel zitten.
Luistervinken
Die humor moet bijna tot zijn handelsmerk zijn geworden want hij schilderde een hele serie ‘luistervinken’, waarvan er nu maar liefst vier te zien zijn. Grappig is dat Maes het stiekeme bespieden van ruzies en vrijpartijen als een soort vrolijk tijdverdrijf presenteert en er niet over moraliseert. Zijn boodschap lijkt te zijn: iedereen doet het weleens. “Hij maakt de kijker als het ware medeplichtig,” zegt Van Suchtelen. De ene keer zien we een dienstmeid die lachend achter een trap staat te luisteren hoe de vrouw des huizes een niet zichtbare derde persoon uitkaffert. Maar op andere doeken en panelen is het juist de deftige dame die de dienstmeid afluistert, terwijl die zich door een open raam laat betasten door een minnaar. Niets menselijks is de figuren die Maes’ schilderijen bevolken vreemd.
‘De luistervink’ (circa 1656). | Collectie: The Wellington Collection, Apsley House, Londen
Tegelijk was de schilder een gewaardeerd portrettist. In de laatste fase van zijn leven vestigde hij zich weer in Amsterdam, waar hij opdrachten kreeg van de high society. De schatrijke wapenhandelaar Trip en zijn vrouw werden verschillende keren door Maes vereeuwigd. Een topstuk is het portret van de Rotterdamse zijdehandelaar Jan de Reus, dat jammer genoeg alleen in de Londense versie van de tentoonstelling te zien is. In de catalogus zien we een prachtige, doorgroefde kop van een oude man. Want zoals hij vaak oudere vrouwen schilderde, kon Maes ook met mannelijke senioren uit de voeten. Hij kon eigenlijk alles, blijkt uit deze rijke tentoonstelling.
‘Nicolaes Maes’, te zien t/m zondag 19 januari, Mauritshuis. Meer informatie: www.mauritshuis.nl
Dit artikel wordt u gratis aangeboden. Wilt u meer lezen over kunst en cultuur in de Haagse regio? Klik hier voor een (proef)abonnement en meldt u zich hier aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief.
