Raadsenquête: Hoe Wijsmuller de greep op Amare verloor

Twee keer riep hij de hulp van de burgemeester in en uiteindelijk verloor hij door politieke verwikkelingen helemaal de controle over de aansturing van de bouw van cultuurgebouw OCC/Amare. Dat was de rode draad dinsdag in het vijf uur durende verhoor van oud-wethouder Joris Wijsmuller van de Haagse Stadspartij (HSP) door de enquêtecommissie van de gemeenteraad die het project nu onderzoekt.

De positie van Wijsmuller was vanaf dag één van zijn wethouderschap in 2014 moeilijk. De voorgaande jaren had hij als voorman van de Haagse Stadspartij keihard campagne gevoerd tegen het cultuurpaleis, dat toen nog Spuiforum heette. ‘Spuiforum krankjorum!’, was de actieleuze. Maar na de verkiezingen van 2014 wilde de HSP meeregeren. Dat kon alleen door toch akkoord te gaan met een nieuw cultuurgebouw. Wijsmuller verkocht deze draai door te kiezen voor een ander en goedkoper gebouw, het huidige Amare. Dat zou 177 miljoen euro moeten gaan kosten en geen cent meer. Daar beet hij zich in vast. Gekozen werd voor een speciaal contract (DBM, design, build, maintain) dat bouwer Cadanz, een dochter van bouwgigant VolkerWessels, vastpinde op dat bedrag. Wijsmuller: “Dat was ingewikkeld en het vereiste koers houden.”

Wrijving

Dat is wat hij naar eigen zeggen deed, gesteund door de ambtelijke projectdirecteur John van den Heuvel. Het leidde tot een loopgravenoorlog met Cadanz. De bouwer kreeg te maken met tegenvallers en met de kritische toekomstige gebruikers: Residentie Orkest, Nederlands Dans Theater, Koninklijk Conservatorium en de Stichting Amare, die het complex zou gaan exploiteren. Zij drongen aan op aanpassingen van het ontwerp. Dure extra’s, beweerde Cadanz, noodzakelijke correcties van tekortkomingen, volgens de gebruikers.

“Ik vond die discussies niet erg,” zei Wijsmuller, “van wrijving komt glans.” In werkelijkheid liep het project zo goed als vast. Eind 2016 probeerde burgemeester Jozias van Aartsen op verzoek van Wijsmuller te bemiddelen in Rijssen, op het hoofdkwartier van VolkerWessels. Hij nam gemeentesecretaris Annet Bertram mee en niet Wijsmuller zelf. “Pijnlijk,” vond die dat. Nog pijnlijker was dat Van Aartsen een voorwaarde verbond aan zijn inspanningen. Wijsmuller diende de strenge Van den Heuvel van het project af te halen, wat hij met tegenzin deed. In het verhoor bleef enigszins hangen hoe Van Aartsen tot zijn eis kwam. Volgens Wijsmuller had hij kennelijk ‘signalen’ ontvangen. Daarmee suggereerde de oud-wethouder dat de eis tot verwijdering van de strenge ambtenaar van de zijde van Cadanz/VolkerWessels kwam. Van Aartsen vermeldde deze kwestie vorige week niet toen hij zelf werd verhoord.

Kurhausoverleg

Door dit alles kreeg een andere, soepelere ‘richting’ bij de Dienst Stedelijke Ontwikkeling (DSO) meer invloed. Een centrale figuur daarin was topambtenaar Henk Harms, die eerder al een mysterieus ‘Kurhausoverleg’ met de bouwers had gevoerd. Wijsmuller was daar niet gelukkig mee. Hij noemde Harms weliswaar ‘superslim’ en ‘iemand die problemen kon oplossen’, maar ook: ‘niet altijd transparant’ en te veel ‘een spin in het web’. In 2020 zou Harms vertrekken na klachten over zijn te nauwe banden met de bouwwereld.

Oud-burgemeester Pauline Krikke verscheen woensdagmiddag voor de enquêtecommissie. | Foto: DHC/Elise Fluijt

Intussen stapelde zich crisis op crisis. Eind 2017 legde Cadanz de bouw zelfs stil om de gemeente onder druk te zetten. En weer toog een burgemeester naar Rijssen, nu Pauline Krikke. Deze keer ging Wijsmuller wél mee en Harms ook. Opvallend detail: de drie reisden in aparte auto’s. Wijsmuller: “Ik dacht dat ze mij zou komen ophalen, maar dat gebeurde niet. Krikke en ik waren niet de beste vrienden.”

Krikke zelf, die woensdagmiddag werd verhoord, was zich van geen kwaad bewust. Waarschijnlijk, zei zij, moest zij na het overleg nog ergens anders heen en was Wijsmuller daarom niet meegereden. Wel zou er in de auto nog met elkaar zijn getelefoneerd. Over de wethouder merkte zij op dat hij ‘het project naar eer en geweten aanstuurde’ en er ‘persoonlijk sterk bij betrokken was’. Bij het overleg in Rijssen werden mobiele nummers uitgewisseld tussen bouwer en burgemeester. “Ik heb mij ingezet op het relationele vlak,” aldus Krikke. Het overleg zorgde er in ieder geval voor dat de bouw weer doorging.

Heilloze weg

En toen kwamen de verkiezingen van maart 2018. De HSP verloor zwaar. Andere partijen (Hart voor Den Haag, D66, VVD en GroenLinks) gingen onderhandelen over de vorming van een nieuw college van B en W. Ze wonnen buiten Wijsmuller om extern advies in en concludeerden dat er extra geld bij moest. En dus dat de lijn van de zittende wethouder een heilloze weg was. Terwijl deze nog doorploeterde, werd in het geheim al aan een ‘packagedeal’ gewerkt, die VVD-wethouder Boudewijn Revis later zou rondmaken met Cadanz. De bouwer kreeg er 31 miljoen euro bij. En zo vond Wijsmuller zijn Waterloo. Hij bekende zich als bestuurder geregeld ‘eenzaam’ te hebben gevoeld.

De oud-wethouder stak tijdens zijn verhoor geregeld de hand in eigen boezem. Hij erkende veel te weinig oog te hebben gehad voor het geraamde exploitatietekort van Amare, dat intussen is opgelopen tot 2,7 miljoen euro per jaar. “De alarmbellen hadden moeten afgaan,” aldus de oud-wethouder. Ook zou er niet genoeg tijd zijn uitgetrokken voor het opstellen van een degelijk programma van eisen, essentieel bij de gekozen contractvorm. Net als Revis vorige week, hield Wijsmuller overigens vol dat een DBM-contract de juiste keuze was en heeft voorkomen dat de rekening nog veel hoger uitviel.

Henk van der Meulen, tot voor kort directeur van het Koninklijk Conservatorium. | Foto: PR

Oud-conservatorium-directeur Henk van der Meulen kwam eerder op de dinsdag tot een andere conclusie. Volgens hem is Amare een ‘veel te ingewikkeld’ gebouw om met een rigide contract te kunnen bouwen. Verder nam hij afstand van het beeld dat het conservatorium (KC) de andere gebruikers ‘financieel een poot heeft uitgedraaid’. Die moeten in verhouding meer huur betalen en de gemeente doet er ook geld bij omdat het KC te weinig betaalt. Van der Meulen: “Wij kunnen niet meer betalen, want anders zou het ten koste gaan van het onderwijs. Wij zijn tot de grens gegaan.”

Later deze week worden nog D66-wethouder Robert van Asten (donderdag) en Amare-directeur Jan Zoet (vrijdag) verhoord. Daarna is er een pauze. De ondervragingen worden afgerond in de week van maandag 20 maart met onder meer oud-wethouder Richard de Mos en de vertrokken topambtenaar Henk Harms.

De zittingen van de commissie hier live te volgen.