Legoland: de deal die er moest komen
Ondanks een financiële constructie die niet klopt en een politieke crisis die het college van B en W bijna fataal werd, drukten de wethouders hun plannen resoluut door. Hoe de Legoland-deal achter de schermen tot stand kwam.
“Dit zit schots en scheef in elkaar.” PvdA-raadslid Bülent Aydin is zichtbaar aangedaan. Zojuist is achter de schermen gedreigd de stekker uit het college van B en W te trekken. Er hebben tranen gevloeid, er is gevloekt. De sfeer is ijzig, ook in de raadzaal. D66 heeft net een crisis overleefd en het is de laatste vergadering van burgemeester Jozias van Aartsen en eigenlijk is dat het enige wat de zaak lijkt te redden. Het grote twistpunt: de komst van een Legoland Discovery Centre naar Scheveningen.
Precies een jaar geleden gaf de gemeenteraad het groene licht voor de kinderattractie. Het betekende een dikke rekening van 16,5 miljoen euro en de grootste politieke crisis die dit college in vier jaar tijd heeft gekend. Voor de ambities van wethouders Boudewijn Revis (VVD, stadsontwikkeling) en Karsten Klein (CDA, economie) werden commerciële partijen gefêteerd en financiële bedenkingen aan de kant geschoven, want Legoland moest koste wat kost worden binnengehaald, blijkt uit onderzoek van deze krant en correspondentie die is verkregen via een Wob-procedure (Wet openbaarheid van bestuur).
2012: eerste flirt
Het zal bij een internationale beurs zijn geweest dat een stadspromotor van Den Haag vertegenwoordigers van Merlin Entertainments tegen het lijf loopt. De Britse attractiebouwer (124 attracties, 16 hotels en 3 vakantieparken in 25 landen) is op zoek naar een locatie voor een nieuw Legoland Discovery Centre, een kleine variant van het grote park in Denemarken. De naam Scheveningen valt, en met wat overredingskracht weet de promotor de Britse interesse te wekken. “Het project is via dit contactencircuit tot stand gekomen,” vertelt toenmalig wethouder Marnix Norder (PvdA). “De wereld komt niet vanzelf naar Den Haag toe.”
Sens Real Estate heeft dan al zijn oog laten vallen op de Vitalizee-locatie in Scheveningen. De Haagse projectontwikkelaar weet niet wat hij aan moet met het voormalige kuuroord, totdat hij van Merlins belangstelling hoort. De eerste tekeningen worden gemaakt. Maar in maart 2013 ketst de zaak af: Merlin kiest voor Maleisië. “Een vervelende mededeling,” herinnert toenmalig wethouder Marnix Norder zich. “Toen is er gezegd: laten we met elkaar aan de praat blijven.”
Ook Merlin sluit een Haagse Legoland-attractie in de toekomst niet uit. Maar het stelt wel eisen aan een verdere samenwerking. Het wil een lagere huur. ‘Opdat het investeringsmodel in Scheveningen gaat werken en ik weer kan aankloppen bij de bestuursraad, hebben we een kapitaalbijdrage nodig van circa […] en een huur rond de […] per jaar,’ schrijft het bedrijf in een e-mail. Hoewel de genoemde bedragen in de via de Wob verkregen documenten zijn zwartgelakt, is de boodschap duidelijk. Wil de gemeente Legoland binnenhalen, dan moet ze de Britten financieel tegemoetkomen.
2016: financiële heibel over Legoland
De gemeente houdt het vuurtje warm en in het voorjaar van 2016 betaalt dat zich uit: er lopen weer gesprekken met Merlin. In maart dineren vertegenwoordigers van het bedrijf en de gemeente in restaurant Plein XIX. Binnen is de buit nog niet, want de Britten geven aan dat ze ook elders in Nederland aan het kijken zijn.
Het hernieuwde contact komt als geroepen. Eind 2015 heeft de gemeente ‘de sterke wens’ uitgesproken voor een indoorpubliekstrekker op de Vitalizee-locatie waar horecaondernemer Marco Ballemaker inmiddels een casino uitbaat. De gemeente stoft de oude plannen af.
Gunstige voorwaarden
In de hoop Merlin te verleiden stuurt Henk Harms, directeur van de Dienst Stedelijke Ontwikkeling (DSO), begin augustus een vertrouwelijke brief. Hij schrijft dat Den Haag ‘zeer vereerd is’ met de interesse. Om de Britten te paaien belooft Harms ‘onze volledige inspanning om de noodzakelijke formaliteiten zo probleemloos mogelijk te voltooien. En ze dus ook zo kort mogelijk te houden’.
Dat Merlins bestuursraad drie weken later instemt, heeft alles te maken met de huurkorting die het bedrijf heeft bedongen. Aan de gunstige voorwaarden van het contract kleven zelfs geen extra kosten of risico’s. Zo verzekert een ambtenaar de Britten in december. Maar ook Marco Ballemaker, eigenaar van het Vitalizee-gebouw, moet nog worden overtuigd. De casinobaas heeft aanvankelijk geen interesse. Maar lucratieve erfpachtvoorwaarden brengen hem op andere gedachten – ‘een heel fijn instrument,’ noemt wethouder Revis deze later. Daarnaast betaalt de gemeente 3,25 miljoen euro voor het pand dat Ballemaker drie jaar eerder maar 2,4 miljoen kostte.
Vlam in de pan
Als de plannen van Revis’ ambtenaren vervolgens op het bordje van de afdeling Financiën belanden, slaat de vlam in de pan. De toezeggingen die aan Merlin en Ballemaker zijn gedaan, kunnen niet door de beugel. Zo vinden ambtenaren. Er wordt intern geruzied. “De cijfers klopten gewoon niet,” zegt een ingewijde. Tot driemaal toe wordt het financieringsplan herschreven. Totdat wethouder Tom de Bruijn (D66, financiën) toegeeft, onder druk van Revis en diens medestanders, aldus bronnen in het stadhuis. De Bruijn was pas laat bij de deal betrokken. Ook was hij niet volledig geïnformeerd en zat hij bovendien met zijn hoofd bij een interne partijcrisis van D66.
Met het project is 16,5 miljoen euro gemoeid. Maar met behulp van boekhoudkundig gegoochel wordt het gepresenteerd als een uitgave van slechts een klein half miljoen. Om niet te worden beticht van staatssteun, tuigen ambtenaren een omslachtige constructie op waarin Ballemaker eigenaar blijft van het Legoland-gebouw. Was de gemeente eigenaar geworden, zo erkent Revis later, dan zou er zeker sprake zijn geweest van staatssteun. De risico’s van deze constructie laten de wethouders toetsen door advocaten van het kantoor Pels Rijcken. De uitkomst van dat onderzoek is geheim. Ook raadsleden – die recht hebben op deze informatie – kost het uitzonderlijk moeite om dit rapport te zien.
Februari 2017: koehandel
‘Fingers crossed!’, mailt een Haagse ambtenaar op 2 februari naar de Britten. ‘Dit is een grote stap!’ Het nieuwe jaar begint spannend: de wethouders moeten hun plannen verkopen aan de politiek. Collega-wethouders Rabin Baldewsingh (PvdA) en Joris Wijsmuller (HSP) hebben grote bedenkingen bij de financieringsconstructie. Toch leggen zij uiteindelijk neer bij de meerderheid in het college. Politieke wensen voeren bij de onderhandelingen de boventoon, de financiën spelen een bijrol. En hoewel het voorstel ‘imperfect’ is, zo bevestigen ingewijden, wordt het toch naar de gemeenteraad gestuurd.
Al vrij snel is duidelijk dat coalitiepartij HSP niet zal instemmen. Revis rekent er niettemin op dat de goede relatie tussen de aloude bestuurspartijen PvdA en VVD hem genoeg stemmen zal opleveren. Maar ook bij de sociaaldemocraten heersen grote twijfels. Reden voor Vitalizee-eigenaar Ballemaker om in het stadhuis aan wat touwtjes te trekken. ‘Op zijn verzoek ben ik aan het kijken of we afspraken kunnen maken met de PvdA-fractie,’ schrijft Ballemakers public affairs-adviseur aan een assistent van wethouder Revis.
Onderhandelen
De PvdA is bereid te onderhandelen, maar alleen als de bezwaren tegen de financiële constructie ‘serieus worden genomen’. Tijdens de zes uur durende commissievergadering over het voorstel blijken ook andere partijen grote twijfels te hebben. Daniëlle de Winter (PVV) eist duidelijkheid over de totale kosten voor de gemeente in deze ‘bijzondere constructie’: ‘Het is alsof het college als een ekster naar een diamant staart en die koste wat kost wil binnenhalen.’ Meerdere partijen zijn bezorgd over het risico van ongeoorloofde staatssteun en vragen om uitstel, zodat zij de stukken nader kunnen bestuderen.
Klein en Revis voelen dat het de verkeerde kant op gaat. Als op de dag van de beslissende raadsvergadering duidelijk is dat de PvdA het plan niet zal steunen, draait de lobbymachine op volle toeren. In de achterkamertjes worden deals bekokstoofd om andere partijen aan boord te krijgen. Groep De Mos krijgt gratis parkeren op de Leyweg en de PVV laat zich overhalen met gratis Legoland-kaartjes voor Scheveningers. Ook andere partijen krijgen zaken aangeboden. De SP werd benaderd ‘voor de beeldvorming’, maar had geen interesse. Alsmaar hameren de wethouders op de tijdsdruk: de aandeelhouders van Merlin beslissen binnenkort, het is nu of nooit. Na twaalf hectische uren is een meerderheid gesmeed.
Het is alsof het college als een ekster naar een diamant staart en die koste wat kost wil binnenhalen
De prijs die de twee wethouders hiervoor betalen is een beschadigd college. Coalitiepartners HSP en PvdA zijn niet meer on speaking terms met Revis en Klein. Achter de schermen voeren zij de druk op financieel wethouder De Bruijn op. Er volgt een waslijst aan schriftelijke vragen van de twee coalitiepartners. Opnieuw biedt Ballemaker zijn lobbywerk aan. ‘Het valt me op dat de Haagse Stadspartij en de PvdA de kwestie niet echt los kunnen laten,’ mailt hij op 8 maart direct aan Revis. ‘Als ik ergens een rol kan spelen in dit dossier laat het me maar weten, dan help ik graag.’ Het antwoord van de wethouder is niet vrijgegeven door het college.
Maart 2017: korte lunch
Het laatste woord is aan de aandeelhouders van Merlin, die in de komende maanden een besluit nemen. Met goedkeuring van de raad op zak vliegt Revis op 9 maart naar Londen voor een bezoek aan Merlin. Hier wordt eens te meer duidelijk hoe de verhoudingen liggen: Den Haag smacht naar een deal, de Britten zijn gereserveerd. Vooraf eist Revis’ assistent ‘op z’n minst een diner met de bestuursleden’ van Merlin; als dat niet mogelijk blijkt, dan toch wel een drie uur durende lunch ‘met zo veel mogelijk bestuursleden’. De Nederlanders worden op hun plek gezet: ze krijgen alleen ceo Nick Varney te zien en een korte lunch voorgeschoteld. ‘We hebben geen hele dag nodig, we kunnen klaar zijn om 14.00 uur,’ antwoordt Merlin onderkoeld.
Intussen zwelt het gemor aan vanuit de omgeving van Vitalizee. Sinds januari ontvangt de bedrijfstop van Merlin anonieme klachtenbrieven waarin een bewoner waarschuwt dat met de bouwlocatie ‘een verkeerde keuze’ wordt gemaakt. ‘Bestaat er hier een risico en zo ja, wanneer is dat voorbij?’, vraagt een medewerker van Merlin in februari aan de gemeente. Een antwoord blijft uit.
Tegen de zomer hebben Merlins aandeelhouders nog steeds geen groen licht gegeven. Toch is de gemeente zo zelfverzekerd dat ze haar hand overspeelt: ze geeft alvast een omgevingsvergunning af. Dat schiet de PVV in het verkeerde keelgat. De partij dreigt plotseling haar cruciale steun voor Legoland in te trekken. Revis en Klein komen met de schrik vrij, zeker als een motie om de deal door de Europese Commissie te laten doorlichten op staatssteun per abuis niet wordt ingediend.
De politieke wrevel weerhoudt het Legoland-team een week later er niet van de deal te vieren alsof die al een feit is. Op de burelen van advocatenkantoor Pels Rijcken komen juristen van alle partijen bijeen om een ‘vervolgovereenkomst’ te tekenen. Er vloeit champagne en de aanwezigen snoepen van een Lego-taart.
Begin augustus is de komst van Legoland definitief. Maar hiermee is de kous nog niet af, blijkt als deze krant twee weken later onthult dat de haast waarmee het Legoland-besluit door de raad is gejaagd, onnodig was: de ambtenaren van Revis wisten al vóór de stemming dat Merlin zijn besluit had uitgesteld. Andermaal wankelt het college: een withete Baldewsingh dreigt de coalitie op te blazen als hij zijn medewethouders op nog één misser in het Legoland-dossier betrapt.
2018: bouwput
Het beton van Vitalizee ligt verbrokkeld op de boulevard van Scheveningen. Uit de bouwput moet dit jaar een gloednieuw gebouw verrijzen, dat het Legoland Discovery Centre en vier horecazaken gaat huisvesten. Voor wethouders Revis en Klein is het de kroon op hun werk, een prestatie die hen het politieke geruzie, gepaai en creatief boekhouden waard was. Hoewel het verzet nog niet is gestaakt – in december diende nog een kort geding voor een bouwstop – lijken de wethouders aan het langste eind te trekken. “We hebben hier sinds 2012 aan gewerkt, nu is het gelukt,” zei Revis een jaar geleden tegen een sceptische raad. “We worden hier allemaal beter van.”
Verantwoording: Dit artikel is gebaseerd op gesprekken met betrokkenen en honderden documenten verkregen via de Wet openbaarheid bestuur (Wob). Ontwikkelaar Sens is het afgelopen halfjaar meermaals benaderd voor een gesprek, maar ziet daarvan af. Ook Marco Ballemaker en Merlin Entertainments willen niet ingaan op vragen van deze krant.
Wilt u meer lezen? Neem dan een abonnement op DHC.
