Formatie: Overal een akkoord, behalve in Den Haag. Waarom? 

‘Een weinig verheffend schouwspel,’ becommentarieerde deze krant in mei de al twee keer vastgelopen formatie-onderhandelingen. Cabaretier Sjaak Bral verwees in AD Haagsche Courant naar de trage Haagse psyche, gesymboliseerd door de gevleugelde woorden van ex-ADO-verdediger Tom Beugelsdijk: ‘Rustag, rustag!’ Ex-VVD-raadslid Jan Pronk verweet in zijn column op de site van deze krant zijn oud-collega’s te doen aan ‘schoolpleinpolitiek’.

Woensdag keerde de gemeenteraad terug van reces voor de eerste commissievergaderingen van het politieke seizoen. De laatste officiële mededeling over de formatie dateert van 8 juli, toen de onderhandelaars van D66, VVD, GroenLinks, PvdA en CDA op vakantie gingen met de mededeling dat er ‘goede vooruitgang is geboekt’. Huiswerk ging mee naar de camping, gespreksleider Piet Hein Donner zou de voortgang bewaken. Het gezelschap kwam deze week weer bijeen in de fraai gelegen gemeentekwekerij om verder te praten. Maar 162 dagen na de gemeenteraadsverkiezingen is er nog altijd geen witte rook.

Mislukte verkenningen

“We zitten niet niks te doen, natuurlijk,” zegt PvdA-secondant Janneke Holman. “Er wordt vooruitgang geboekt. Maar ik kan nog niet zeggen wanneer we eruit zijn.” Het PvdA-raadslid vindt het ‘te makkelijk’ om te stellen dat Den Haag een potje van de formatie maakt. “In feite zijn wij pas in mei gaan onderhandelen. Maar uiteraard voelen we de druk uit de stad om snel een nieuw college te vormen.”

Dat is ook de lijn van GroenLinks-leider Mariëlle Vavier. “We hebben de eerste zes weken na de verkiezingen gemist,” relativeert zij. Pas na twee mislukte verkenningen – eerst van Hart voor Den Haag, daarna van D66 – zetten de vijf zittende coalitiepartijen zich onder begeleiding van Donner aan tafel om te onderhandelen. “Vervolgens kwam het reces ertussendoor, wat toch vertraging oplevert. We hebben in de vakantie doorgewerkt, zij het op een andere manier. Dat is het proces, al weet ik dat dit laconiek klinkt.”

De uitkomst is dat Den Haag als enige gemeente nog aan het onderhandelen is over een akkoord. In het Gelderse Putten, de andere treuzelaar, presenteerde de nieuwe coalitie haar programma dinsdag. Ook laatkomer Den Helder installeert volgende week een nieuw gemeentebestuur. Het contrast met de andere grote steden is groot. Amsterdam, Utrecht, Eindhoven en Rotterdam hadden de zaakjes eind mei, begin juni rond. Het record van Enkhuizen, dat vier jaar geleden pas na 188 dagen formeel een nieuw college had, zal Den Haag misschien niet breken. Maar dat de stad bijna een halfjaar nodig heeft, mag uitzonderlijk heten.

320 formatie-dagen

Formaties in de gemeente vergen steeds meer tijd, maar Den Haag zit de afgelopen jaren wel erg veel aan de onderhandelingstafel. Dit komt mede door de val van de coalitie in oktober 2019, toen daags na de invallen van de rijksrecherche de VVD, D66 en GroenLinks het vertrouwen opzegden in coalitiepartner Hart voor Den Haag. Het duurde bijna tachtig dagen voor een nieuw akkoord was gesmeed en een bijgewerkt college was geïnstalleerd, ditmaal met wethouders van het CDA en de PvdA erbij. Strikt genomen telde het stadhuis de afgelopen vierenhalf jaar maar liefst 320 formatiedagen, en de teller loopt. Zo bezien werd 20 procent van de tijd in beslag genomen door formaties.

‘Formaties duren langer naarmate de raad meer versplinterd is, gemeenten groter zijn, er na verkiezingen meer nieuwe raadsleden aantreden en anti-elitaire partijen meer raadsleden hebben,’ concludeerden onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen vorig jaar. Allemaal factoren die opgaan voor Den Haag. Toch verklaren die zaken maar ten dele de duur van het onderhandelingsproces, benadrukken de auteurs. “Er spelen natuurlijk ook allerlei persoonlijke factoren. “Of politici elkaar goed liggen of niet,” licht onderzoeker Simon Otjes, inmiddels politicoloog in Leiden, toe. “En of het handelen van leidende politici voorwerp is van onderzoek van het Openbaar Ministerie,” zegt hij, doelend op de strafzaak tegen Richard de Mos.

Geharrewar

Na veel geharrewar gaan de huidige vijf partijen door met elkaar. Bij zo’n voortzetting zou je een snelle formatie verwachten, maar in praktijk ziet Otjes ‘opvallend genoeg’ het tegendeel. “Theoretisch kunnen we dat niet uitleggen. Misschien komt dit doordat de onderhandelende partijen dankzij hun college-ervaring beter zijn ingevoerd in de materie, meer details kennen en dus meer willen regelen.” Intussen draait het vorige college van B en W gewoon door. Anders dan bij de landelijke politiek is een gemeentebestuur na verkiezingen niet demissionair. Het mag dus nieuwe voorstellen doen en besluiten nemen, al zijn er dossiers ‘controversieel’ verklaard.

Volgens gespreksleider Donner zijn de slechte financiële vooruitzichten van de gemeente het grote struikelblok, met impopulaire bezuinigingen en lastenverzwaringen als twistappel. In hoeverre kunnen die nog in de begroting voor 2023 worden verwerkt? “Op landelijk niveau gebeurt het vaker dat een formatie samenvalt met begrotingsonderhandelingen,” zegt Otjes. “De onderhandelende partijen kunnen alvast een voorschot nemen op het akkoord in een nieuwe begroting. Zeker als het de partijen zijn die al in het college zitten.”

Onze redactie biedt u een deel van dit verhaal uit de Den Haag Centraal van donderdag 25 augustus 2022 gratis aan. Wilt u het volledige verhaal lezen? Klik hier voor alle verkooppunten. U kunt ook een (proef)abonnement nemen. U ontvangt DHC 10 weken voor slechts 10 euro.