Mauritshuis graaft naar eigen oorlogsverleden
Duitse boeken in de vitrines, een slimme directeur en een weerbare beheerder. De oorlogsgeschiedenis van het Mauritshuis wordt onder de loep genomen.
Ze bladeren in een groot knipselboek en laten het logboek van ambtenaar van administratie De Groot zien. En er ligt ook een catalogus van een tentoonstelling met ‘Heimatkunst’ uit de ‘Ruhrmark’. Hoofd Collectie & Wetenschap Edwin Buijsen en projectmedewerker Marie Mundigler vertellen enthousiast over het vorig jaar begonnen onderzoeksproject, waaraan ook het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en het RKD Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis meewerken.
“We hebben al veel ontdekt. Zoals het logboek van De Groot. Die woonde tijdens de oorlog met zijn gezin in het souterrain van het museum en hield alles in de gaten,” vertelt Buijsen. Via contact met de familie, die nu in Canada woont, kwam al veel informatie los over de oorlogsperiode.
Mundigler is vooral vol van de rol van directeur Wilhelm Martin, de opvolger van de beroemde Abraham Bredius. “Hij liet in 1939 al een bunker onder het museum bouwen, om snel de schilderijen in veiligheid te kunnen brengen. Rijksmuseum en Gemeentemuseum waren minder doortastend.” Naar eigen zeggen om te voorkomen dat het museumgebouw door de Duitsers in beslag zou worden genomen, liet Martin er in de eerste oorlogsjaren openbare muziekuitvoeringen organiseren. Ook probeerde hij zo veel mogelijk de Duitsers buiten de deur te houden. Dat lukte niet altijd, maar dat kan ook tactiek zijn geweest, veronderstelt Buijsen.
[Tekst gaat verder onder afbeelding.]
Opening van de tentoonstelling ‘Het Duitse Boek’ in het Mauritshuis. V.r.n.l. Seyss Inquart, Generalkommissar Schmidt en topambtenaar T. Goedewaagen. (HGA/Stapf Bilderdienst)
“Soms toegeven, om te voorkomen dat ze de boel zouden overnemen,” zegt hij. En zo drong de nazipropagandamachine het fraaie stadspaleis enkele keren binnen. In 1941 was er de tentoonstelling ‘Het Duitse Boek’. Later volgden onder meer exposities over barnsteen en kunst uit de Ruhr-streek (niet het -gebied).
Ogen van Mussert
“De Groot noteerde in zijn logboek wat er dagelijks in het museum gebeurde,” vertelt Buijsen. “Zo bleek een bezoeker van de boekententoonstelling in een boek over de NSB bij het portret van Anton Mussert de ogen eruit te hebben geprikt. De NSB eiste dat het boek zou worden verwijderd, wat – nadat De Groot het eerst had teruggelegd – uiteindelijk ook gebeurde.”
De Groot noteerde in zijn logboek wat er dagelijks in het museum gebeurde
Het was niet voor niets dat de Duitsers graag zaken in het Mauritshuis wilden organiseren. Dat had te maken met de centrale ligging van het museum. Mundigler: “Het lag in het hart van het Duitse bestuurscentrum. Aan de ene kant van het Plein zetelde het Rijkscommissariaat van Seyss-Inquart, aan de andere kant de Sicherheitspolizei van Rauter.” Buijsen: “Des te opmerkelijker is het dat De Groot en zijn vrouw in de loop van de oorlog in hun souterrain ook nog illegale concerten wisten te organiseren.”
Maar hoe ging het met de topcollectie van het museum, met al zijn Rembrandts en Vermeers? Buijsen: “Aanvankelijk liet Martin de nog tentoongestelde schilderijen elke avond opbergen in de bunker. Later zijn ze overgebracht naar de bekende opslagplaatsen in de Sint-Pietersberg bij Maastricht en de bunker bij Paasloo in Drenthe. Nee, ze zijn niet afgevoerd naar Duitsland. Zo ver gingen de Duitsers niet met de Nederlandse museumcollecties.”
Oproep
Buijsen en Mundigler hopen op steun van het ‘publiek’ bij het onderzoek, dat wordt uitgevoerd met steun van het Mondriaan Fonds. “We zijn eigenlijk geïnteresseerd in alle herinneringen, brieven, dagboekaantekeningen, foto’s en knipsels over het museum in deze periode,” zegt Buijsen. Mundigler: “Bijvoorbeeld over de bouw van de eigen bunker. Of over die huisconcerten. Of over de kunsttransporten. Het zou mooi zijn als we informatie van buiten krijgen over deze zaken, zodat we met alle puzzelstukjes een breder beeld kunnen schetsen.”
Dat beeld moet uiteindelijk zijn weerslag krijgen in een boek en een tentoonstelling.
Wie materiaal of herinneringen wil delen, kan contact opnemen met het Mauritshuis via het e-mail-adres: oorlogstijd@mauritshuis.nl. Meer informatie: www.mauritshuis.nl
Onze redactie biedt u dit verhaal uit de Den Haag Centraal van donderdag 14 juli 2022 gratis aan. Wilt u meer Haags nieuws lezen? Klik hier voor alle verkooppunten. U kunt ook een (proef)abonnement nemen. U ontvangt DHC 10 weken voor slechts 10 euro.
