Mauritshuis leert zijn ‘Meisje met de parel’ beter kennen
Een internationaal team van experts lichtte Vermeers ‘Meisje met de parel’ door. De resultaten zijn nu online voor iedereen te zien.
Het Mauritshuis had een mooie happening willen maken van de presentatie van het onderzoek ‘Het Meisje in de Schijnwerper’. Maar helaas, het coronavirus gooide ook hier roet in het eten. Vandaar dat is uitgeweken naar de site van het museum. Daarop is nu een fraaie presentatie te zien.
Martine Gosselink, de nieuwe directeur van het museum, waarschuwt ons maar meteen. ‘Wie het Meisje is, daar zijn we niet achter gekomen,’ vertelt ze. De vraag is ook even of je dat ooit met een technisch onderzoek, zoals dat in 2018 ‘op zaal’ is uitgevoerd, zou kunnen achterhalen. Dan moet je toch vooral in de Delftse archieven zijn. Die zijn al vaak doorgeploegd en de conclusie is altijd weer dat er bijzonder weinig te vinden is over de meester-schilder Johannes Vermeer, laat staan dat de identiteit van dat prachtige meisje te achterhalen is.
Scantechnieken
Maar dat terzijde. Net als eerder bij de doorlichting met alle mogelijke ‘non-invasieve beeld- en scantechnieken’ van Mondriaans ‘Victory Boogie Woogie’ is veel informatie verzameld over Vermeers werkwijze.
Hoofdonderzoeker Abbie Vandivere vertelt er enthousiast over op de site. ‘We zijn met ons project dichter bij Vermeer en het Meisje gekomen dan ooit tevoren. De mogelijkheid om de veelheid aan data uit de verschillende technische onderzoeken met elkaar te kunnen vergelijken, leverde veel meer op dan wanneer slechts één van de technologieën zou zijn gebruikt. Het schilderij is een persoonlijker afbeelding dan we dachten. Ten slotte weten we na dit onderzoek beter dan ooit tevoren wat precies de conditie van het schilderij is en veranderingen kunnen we dus in de komende jaren optimaal monitoren.’
Het ‘Meisje met de parel’, samengesteld uit verschillende opnamen die werden gemaakt tijdens het onderzoek. Foto: Sylvain Fleur
Vandivere werd bijgestaan door experts van onder meer het Rijksmuseum, de TU Delft, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de Universiteit Antwerpen, Shell Technology en de National Gallery of Art in Washington
Achtergrond van ‘Meisje met de parel’
Een van de verrassendste ontdekkingen was dat de achtergrond van het Meisje niet zomaar een lege donkere ruimte is: Vermeer schilderde haar voor een groen gordijn. Met de nieuwe technieken zijn diagonalen en kleurverschillen rechtsboven in het schilderij waargenomen die geplooide stof suggereren. Het gordijn verdween in de loop der eeuwen door het ‘ontkleuren’ van de groene verf. Hetzelfde gebeurde met de wimpers van het Meisje. Met een röntgentechniek en onder de microscoop werden toch kleine haartjes rond beide ogen waargenomen. Ze vervaagden door veroudering.
We ontdekten dat Vermeer wijzigingen in de compositie aanbracht tijdens het schilderen.
Ook de geheimen van Vermeers superieure techniek werden ontsluierd. Vandivere: ‘Hij zette het schilderij op in verschillende tinten bruin en zwart. In deze onderlagen zijn met behulp van infraroodbeelden brede, krachtige penseelstreken te zien. Met dunne zwarte lijnen schilderde hij de contouren van het Meisje. We ontdekten dat Vermeer wijzigingen in de compositie aanbracht tijdens het schilderen: de positie van het oor, de bovenkant van de hoofddoek en de achterkant van haar hals werden veranderd. De schilder werkte daarbij zeer systematisch van de achtergrond naar de voorgrond: na het opzetten van de groenige achtergrond en de huid van het gezicht, schilderde hij haar gele jas, witte kraag, hoofddoek en ‘parel’.”
‘Illusie’
Die parel blijft fascineren. Hij is er en hij glanst, zoals de ogen van het Meisje. Maar in feite is het sieraad niet veel meer dan een suggestie in verf. Die parel, zo lezen we op de site, is zelfs ‘illusie’. Hij bestaat uit ‘doorschijnende en dekkende vegen witte verf, waarbij een haakje om de ‘parel’ aan te hangen ontbreekt’. Het staat er nuchter, maar als iets het meesterschap van Vermeer typeert, is het dat schijnbaar achteloos maar toch zo prachtig getroffen ding.
Vermeer was natuurlijk sowieso goed met verf. Uit het onderzoek blijkt dat hij alleen het beste van het beste materiaal gebruikte. Zijn rode lak was gemaakt van gemalen Mexicaanse insecten en het blauw van ultramarijn en indigo. En hij paste twee soorten loodwit toe, waarvan een afkomstig uit Engeland. De uit Afghanistan afkomstige steen lapis lazuli, die de grondstof voor het blauwe ultramarijn opleverde, was zelfs duurder dan goud.
Er is veel ontdekt, concludeert directeur Gosselink. ‘Al we weten we niet wie het Meisje is, we zijn wel dichter bij haar gekomen. We hebben haar beter leren kennen. En dit is niet het eindpunt. Het onderzoek zal verdergaan.’
‘Het Meisje in de Schijnwerper’. Meer informatie: www.mauritshuis.nl/meisjeindeschijnwerper
DHC-hoofdredacteur Herman Rosenberg biedt u dit volledige artikel uit de krant van donderdag 30 april 2020 gratis aan. Wilt u meer lezen over Haagse kunst? Koop dan op donderdag de weekkrant Den Haag Centraal. Klik hier voor alle verkooppunten. U kunt ook een (proef)abonnement nemen. U ontvangt DHC 10 weken voor slechts 10 euro.
