Slavernijmonument laat nog op zich wachten

De Haagse excuses kwamen in november, bij het verschijnen van het boek over het koloniale en slavernijverleden van de stad. “Ik bied namens het college mijn welgemeende excuses aan voor de wijze waarop voorgangers van ons het systeem van kolonialisme en slavernij hebben ondersteund en ervan hebben geprofiteerd,” zei burgemeester Jan van Zanen toen. De bedoeling was heel lang dat op 1 juli 2023, 160 jaar na de afschaffing van de slavernij, een monument zou worden onthuld. Dat zou daarmee meteen het middelpunt van de herdenking zijn.

In december nog zei wethouder Mariëlle Vavier (GroenLinks, inclusie en anti-discriminatie) in de raadsvergadering dat het doel nog steeds was ‘om 1 juli te halen’. Maar ze twijfelde toen al. “Zijn we er nou zeker van dat we op 1 juli een slavernijmonument hebben? Dat zijn we helaas niet.” De werkelijkheid bleek aanzienlijk weerbarstiger dan gedacht.

Eén slavernijmonument

Om te beginnen moest er een advies komen van een door kunstinstelling Stroom ingestelde commissie. Dat kwam op 30 januari. De commissie adviseerde één slavernijmonument te stichten op het Lange Voorhout. Eén monument ‘als krachtig antwoord op de aloude systematiek van verdeel en heers die aan de basis ligt van koloniaal handelen’. Maar dat bleek te verheven gedacht. Verschillende organisaties protesteerden. De nadruk diende te liggen op de trans-Atlantische slavernij: het verschepen en tot slaaf maken van Afrikanen die op de Surinaamse en Antilliaanse plantages te werk werden gesteld.

De onrust drong door tot het stadhuis. B en W durfden dat ene allesomvattende monument niet aan. Op 21 maart viel het besluit dat er een monument komt op het Lange Voorhout dat uitsluitend is bedoeld om de trans-Atlantische slavernij te herdenken. B en W noemden het ‘een onmisbare stap in een proces dat tot gezamenlijke bewustwording moet leiden, namelijk: de erkenning en daarmee bewustwording van het trans-Atlantische slavernijverleden ten tijde van het koloniale Nederlandse bestuur’. Hieruit volgt dat er voor de slavernij in ‘de Oost’ een apart gedenkteken moet komen. Maar intussen tikte de tijd door en raakte 1 juli uit het zicht. Achter de schermen besloot Vavier de ‘regierol’ terug te pakken van Stroom.

Drie kunstenaars

Dat klinkt daadkrachtig, maar wanneer komt dat eerste monument er dan wel? En wie gaat het maken? Daar gaat weer een nieuw gezelschap over adviseren, de in april ingestelde Adviescommissie Koloniaal en Slavernijverleden. De leden zijn Joan Biekman, Lilian Callender, Steven Dias Pires, Jaswina Bihari-Elahi, Yerrel Haimé, Julia Jouwe, Katja Paijens, Diantha Rumahlewang, Didi van Trijp en Diane Vlet.

Intussen selecteerde Stroom wel drie kunstenaars en rapporteerde daarover aan de gemeente. Op de shortlist staan Nelson Carrilho (Curaçao, 1953), die bronzen beelden maakt, Tirzo Martha (Curaçao, 1965) die werkt met gevonden objecten (‘objets trouvés’) en Buhlebezwe Siwani (Johannesburg, 1987), die gespecialiseerd is in ruimtelijke installaties. Zij oriënteren zich nu op de opdracht door middel van gesprekken.

Nieuwe vertraging zou kunnen ontstaan door problemen met de locatie op het Lange Voorhout, bij museum Escher in Het Paleis. Een onderzoek van het ingenieursbureau biedt ‘geen uitsluitsel’, staat in een eerder deze maand verschenen nieuwsbrief. Er is nog afstemming nodig ‘met betrokken partijen’.

De bedoeling is dat nog ergens in het herdenkingsjaar, dat in de visie van B en W loopt tot 1 juli 2024, een monument op het Lange Voorhout wordt onthuld.

De Oranjes

Los van de excuses van Den Haag in zijn beide gedaanten – premier Mark Rutte sprak ze uit op 19 december – is er nog een andere gevoelige kwestie. In het Haagse rapport concludeerden de onderzoekers al dat de stadhouders en koningen uit het huis Oranje-Nassau, gedeeltelijk directe voorvaderen van de huidige koninklijke familie, profiteerden van de slavernij en die zelfs aanjoegen. Dat leidde ertoe dat koning Willem-Alexander op 6 december opdracht gaf een apart en diepgravend onderzoek te laten doen naar de Oranjes en hun rol in kolonialisme en slavernij. “Diepgaande kennis van het verleden is essentieel om historische feiten en ontwikkelingen te kunnen begrijpen en de impact daarvan op mensen en gemeenschappen zo scherp en eerlijk mogelijk onder ogen te kunnen zien,” zei hij toen. Het resultaat van het onderzoek wordt in 2026 verwacht.

Daardoor leek het erop dat de koning voorlopig nog geen excuses ging maken voor de rol van zijn familie. Maar twee weken geleden verscheen er alweer een andere studie, deze keer in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. In ‘Staat en Slavernij’ wordt becijferd dat de Oranjes ruim een half miljard euro verdienden aan de slavernij. De betrokkenheid van de staat wordt gekwalificeerd als ‘doelbewust, langdurig en structureel’. De vraag is nu wat de koning op 1 juli in Amsterdam gaat doen. Volgens de NOS wordt verwacht dat hij toch dan al ook namens zijn familie excuses zal aanbieden.

*

Herdenking Ketikoti

De Stichting Africa Life houdt op vrijdag 30 juni, aan de vooravond van de nationale herdenking, een bijeenkomst in Amare. Op het programma onder meer een ritueel voor de vrede, een toespraak van wethouder Mariëlle Vavier en lezingen van historicus Esther Captain en de nationaal coördinator tegen discriminatie en racisme Rabin Baldewsingh. Zaterdag zijn er verschillende bijeenkomsten en maaltijden. Zie hiervoor de agenda van www.denhaag.com. Deze donderdag is er een kranslegging bij het Mauritshuis, dat ook een rol speelt in het koloniale verleden van de stad.

Maandag wordt in de Centrale Bibliotheek het boek ‘Zo Herdenkt Den Haag, stilstaan bij koloniaal en slavernijverleden’ gepresenteerd. Daarin staan (foto)reportages van alle herdenkingen en vieringen die in een jaar in Den Haag worden gehouden. Het boek is vanaf dinsdag gratis op te halen bij alle bibliotheken in Den Haag of te downloaden via www.haagsverhaal.nl/boek.

Wilt u meer Haags nieuws lezen? Koop op donderdag de krant DHC. Klik hier voor alle verkooppunten. U kunt ook een (proef)abonnement nemen. U ontvangt DHC 10 weken voor slechts 10 euro.