Snoeiharde conclusies enquête Amare: misleiding, wensdenken, politiek falen  

Achtereenvolgende colleges van B en W hebben de gemeenteraad op tal van punten misleid aangaande cultuurgebouw Amare. Tot die harde conclusie komt de enquêtecommissie van de gemeenteraad in een vrijdagochtend gepresenteerd, achthonderd pagina’s dik rapport. ‘Op aspecten is de raad niet volledig geïnformeerd en op aspecten is de raad misleid door het college,’ schrijft de commissie.

Dit gebeurde bij de keuze voor het omstreden bouwcontract (‘design, build, maintain’) waarin alle kosten vast zouden liggen en vooral bij het voorspiegelen van onrealistische kostenramingen. Dat was het geval bij miljoenen sponsorgeld, die nooit kwamen, en de opzet van de exploitatie van het gebouw. De te lage huurprijs voor het Koninklijk Conservatorium werd ‘stelselmatig niet gemeld’. Er werd de raad ‘een onrealistisch gunstig bedrijfsresultaat’ voorgehouden. Dat laatste speelt nog door: het is volgens de commissie onvermijdelijk dat er jaarlijks minimaal één miljoen euro extra wordt uitgetrokken als je Amare op niveau wilt laten functioneren. ‘Dit alles,’ zo concludeert de commissie, ‘laat een patroon in de besluitvorming zien dat de raad niet wordt behandeld als het hoogste orgaan dat belangrijke beslissingen neemt, maar als een horde die moet worden genomen.’ De totale kosten van het project op de gemeentefinanciën worden door de commissie op meer dan 500 miljoen euro geraamd, ongeveer twee keer zo veel als waar de gemeenteraad vanuit ging.

De gemeenteraad besloot twee jaar geleden tot het instellen van raadsenquête naar de totstandkoming van Amare. Hij kwam daartoe mede op grond van aanbevelingen van de Haagse Rekenkamer, die de financiering van het cultuurcomplex in 2020 doorlichtte. De rekenkamer concludeerde onder meer ‘dat het college (van B en W, red.) onvoldoende transparant geweest is over de kosten van het complex’. Bij de enquête stonden twee vragen centraal: ‘op basis van welke kaders zijn besluiten genomen en heeft de raad [zijn] controlerende en kaderstellende taak ingevuld?’ en: ‘op welke manier zijn dit soort grote projecten georganiseerd waardoor we beter grip kunnen krijgen op dit soort projecten’. De enquêtecommissie verhoorde in februari en maart van dit jaar enige tientallen getuigen, onder wie (oud-)wethouders en ambtenaren.

Niet transparant

Veel van wat er gebeurde tussen stadhuis en bouwers was niet transparant. Het rapport: ‘Zo ontbreken verslagen van overleggen waarin vergaande afspraken met het consortium (de bouwers, red.) worden gemaakt, zijn met het consortium gemaakte afspraken verschillende keren niet transparant voor bij de projecten betrokken ambtenaren en leden van de projectorganisatie en wordt geprobeerd om afspraken vast te leggen in al bestaande verslagen, terwijl deze afspraken niet in de betreffende vergadering zijn gemaakt. Dit leidt onder meer tot een integriteitsaffaire.’ Vooral één ambtenaar, de vertrokken Henk Harms, gaat ver. Maar dat deed hij met rugdekking van wethouders. ‘Wethouders hielden van zijn onorthodoxe stijl, omdat hij met deze stijl resultaat boekte op moeilijke dossiers,’ aldus het rapport.

De wethouders en dan met name de centrale figuren Marnix Norder, Joris Wijsmuller en Boudewijn Revis komen er slecht vanaf. Er heerst op het stadhuis volgens de commissie een ‘wethouderscultuur’. ‘Door onvoldoende ruimte voor tegengeluid van ambtenaren worden politieke beslissingen dominant,’ aldus het rapport. ‘Beslissingen worden uitgevoerd omdat de wethouder het wil, ook wanneer er onvoldoende argumentatie voor is (…). Ook de meerderheid van de raad is hierin te gedwee meegegaan.’ De raad heeft ook in bredere zin zijn controlerende taak veronachtzaamd. ‘De debatten in de raad vinden voornamelijk plaats langs de lijnen van coalitie en oppositie. Van dualisme in de raad is in het dossier Amare weinig sprake geweest.’

Harde noten

De enquêtecommissie kraakt in het rapport nog veel meer harde noten. Volgens haar is nooit goed beschreven wat de gemeente ‘wil bereiken’ met Amare en wat het ‘publiek belang’ is. En dat leidt ertoe dat er een ‘prachtig, multifunctioneel cultuurgebouw’ staat met en programmering die tekortschiet. Het rapport: ‘Het resultaat is dat er een duur gebouw staat van hoge kwaliteit, onder meer met een concertzaal met akoestiek van wereldklasse, maar dat er geen budget is voorzien om een programmering te verzorgen die bij een dergelijk cultuurgebouw past.’ Andere ingewikkelde hoofdstukken blijven de aanbesteding en het bouwcontract. De commissie concludeert hier volledig in lijn met wat altijd door de werkgroepen D’Ooievaar plus en SOS Den Haag is gezegd. ‘Als klap op de vuurpijl wordt een ongeldige bieding voor de bouw van Amare tot winnaar uitgeroepen’. Sterker nog niet één van de drie biedingen (eigenlijk waren het er maar twee) voldeed ‘volledig aan de gestelde eisen (…). Aangezien het gelijkheidsbeginsel daarbij wordt geschonden, had dit niet op deze wijze gemogen.’

Leden Enquêtecommissie (van links naar rechts): Rutger de Ridder, Fatima Faïd (plaatsvervangend voorzitter), Andrew van Esch, Arjen Dubbelaar (voorzitter), Isabel Bos. Jaap van Oeveren (secretaris) en Jasper de Pater (trainee). | Foto: Gemeente Den Haag

Raadslid Arjen Dubbelaar (Hart voor Den Haag) was voorzitter van de enquêtecommissie. Hij schetste vrijdag op de persconferentie hoe de commissie te werk is gegaan. “We hebben meer dan tachtig betrokkenen gesproken en ruim 30.000 pagina’s informatie bekeken. We zijn daarbij niet bezig geweest met het zoeken naar een zondebok. Ons doel was waarheidsvinding. Wij hopen dat ons rapport ook met die bril wordt gelezen.”

De commissie komt met een reeks aanbevelingen die vooral gaan over aansturing van grote projecten. Maar ook de hele cultuur op het stadhuis moet anders. ‘Creëer als college en raad een cultuur waarin transparantie het uitgangspunt vormt. Verbeter de transparantie door minder geheimhouding op documenten te leggen.’ De gemeenteraad zal zich de komende weken of maanden buigen over het rapport. Directe politieke consequenties zijn onwaarschijnlijk, omdat de wethouders op wie de meeste kritiek zich richt niet meer in functie zijn.

[Dit stuk is vrijdag 8 september om 21.47 uur aangevuld.]