Overkapping Utrechtsebaan: groene droom ontaardt in peperdure ‘zes min’
De aanleg van een stadsparkje boven de Utrechtsebaan blijkt een miljoenenstrop, maar de stad kan er niet onderuit. Anatomie van een misrekening.
Aanvankelijk dachten Stevan Wilts (25) en Henrike Wilts (29) dat het erbij hoorde toen ze van Groningen naar Den Haag verhuisden. “Stadsgeluid,” aldus Stevan. Maar gaandeweg groeide de twijfel of het ononderbroken, diepe gebrom dat in hun appartement klinkt wel zo normaal is. “Bij vrienden elders in de stad is het gewoon stil in de woonkamer.”
Het stel ontvangt op de zesde verdieping van Grotius I, een van de twee woontorens die vorig jaar pal naast de Utrechtsebaan zijn opgeleverd. Niet alleen kijken ze uit op deze uitloper van de A12, ze hóren hem ook. Het autolawaai dat dag en nacht in de tunnelbak galmt, dringt door hun dikke ramen naar binnen. “Het is een constante ruis, met af en toe een optrekkende motor,” zegt Stevan. “We zetten de ramen nooit open.” Henrike opent de deur naar het balkon, waar het schelle verkeersgeluid op haar af waait. “We zitten hier nooit. In zo’n bak lawaai ga je niet even lekker een boek lezen.” Zelfs in bed laat het haar niet los, vertelt ze. “Ik slaap met oordoppen in.”
Dit zou niet zo moeten zijn. Voor de stoep van de Grotius-torens had boven op de Utrechtsebaan allang een plantsoen moeten liggen. De gemeente is contractueel verplicht dit parkje, nog geen half voetbalveld groot, aan te leggen. De overkapping moet de geluidsoverlast verminderen, het uitzicht verbeteren en de omgeving vergroenen. Maar het stadhuis heeft zich vreselijk verslikt in de bouwkosten. Wat een behapbare klus leek, is uitgelopen op een peperdure exercitie.
Ik slaap met oordoppen in
Hoe kon dit gebeuren? Aan de hand van honderden documenten, vrijgegeven na een beroep op de Wet open overheid (Woo), reconstrueert DHC de zaak. De gemeente heeft te lichtvaardig gedacht over de constructie en veiligheidseisen, laten de stukken zien.
2015-2017 | Welkom initiatief
Al twintig jaar ligt het perceel achter de Koninklijke Bibliotheek er onbestemd bij. Maar Provast heeft er grote plannen mee. De Haagse vastgoedontwikkelaar oppert om hier een complex met hotel, woningen en parkeerplaatsen te bouwen. Later verandert het plan in twee torens met 655 huurappartementen.
Het voorstel van Provast wordt verwelkomd door de gemeente. In de jaren negentig is met een andere ontwikkelaar een overeenkomst gesloten voor de bouw van kantoren op de Grotiusplaats, zoals het terrein heet, maar dat is nooit van de grond gekomen. De gemeente en Provast sluiten in 2015 een intentieovereenkomst. Daarin spreekt de ontwikkelaar de wens uit van een park voor de deur. ‘Het initiatiefvoorstel motiveert ons om een haalbaarheidsonderzoek uit te voeren naar de mogelijkheden voor overkluizing van de Utrechtsebaan,’ schrijven toenmalig wethouders Joris Wijsmuller (HSP) en Boudewijn Revis (VVD) aan de gemeenteraad.
Illustratie: Nicolas Journoud
Op het stadhuis droomt men er al langer van de Utrechtsebaan in z’n geheel te overkappen. Dit moet een ‘psychologische barrière’ tussen de binnenstad en het Bezuidenhout wegnemen. De gemeente wil een begin maken met het deel tussen de Grotiusplaats en het Paleis van Justitie. De rest moet later volgen.
Bij een op de drie woningen wordt de geluidsnorm overschreden
In 2017 tekenen Provast en de gemeente een contract. De een bouwt de torens, de ander het plantsoen. De gemeenteraad discussieert over alles behalve de bouwprijs en geeft zijn zegen. In de media laten de wethouders een bedrag van 2,5 miljoen euro vallen, maar dat is alleen het investeringskrediet. In totaal bedraagt het budget voor de overkluizing 5,6 miljoen euro, zegt de gemeente desgevraagd.
Het zal vijf keer zo duur blijken.
Najaar 2020 | Ceci n’est pas un tunnel
De gemeente denkt de overkapping zonder veel poespas te kunnen bouwen. Voor verkeerstunnels gelden weliswaar strenge veiligheidseisen, maar met zijn 220 meter lengte is de Grotius-kap officieel geen tunnel – dat is pas vanaf 250 meter. In juli 2019 scherpt Rijkswaterstaat echter de richtlijnen aan voor onderdoorgangen op snelwegen. Vervolgens blijkt de Utrechtsebaan ook in zijn huidige staat niet volledig veilig. Bij calamiteiten komen hulpdiensten moeilijk ter plaatse.
Het begint te dagen dat een simpele overkapping niet volstaat. De Veiligheidsregio Haaglanden, die de brandweer en hulpdiensten vertegenwoordigt, waarschuwt voor een ‘tunnelachtige situatie’. Daarbij zijn extra veiligheidsmaatregelen nodig, zoals een vluchtgang en technische apparatuur. ‘Deze waren niet voorzien noch geraamd,’ stelt een memo aan Anne Mulder (VVD), dan wethouder stadsontwikkeling.
Een volgende tegenslag dient zich aan. Ook constructief deugt het ontwerp niet. Ingenieurs van de gemeente en adviesbureau Arcadis concluderen begin december dat de wanden van de tunnelbak het groene dak niet kunnen dragen zonder extra fundering, een dure grap. Tot overmaat van ramp is het plan voor een woontoren op de plek van Snackcar De Vrijheid afgeblazen. Alle kosten van tunnelbeveiliging komen nu op het bordje van het Grotius-project.
De gemeente rekent op een schadeclaim van 10 miljoen euro
‘We staan vandaag op een kantelpunt,’ krijgen Mulder en collega-wethouder Hilbert Bredemeijer (CDA, buitenruimte) te horen. Het voornemen om de bouw gelijktijdig te laten plaatsvinden met de renovatie van de Utrechtsebaan kan de prullenmand in. De tegenvallers zijn een ‘manifeste showstopper’.
Begin 2021 | Alle opties op tafel
De bouw van de woontorens – een ontwerp van MVRDV, het bureau van toparchitect Winy Maas – is dan al een jaar onderweg. Volgens het contract moet het stadsparkje af zijn voordat de toekomstige bewoners de torens betrekken. De ontwikkelaar ‘bereidt mogelijk een financiële claim voor,’ waarschuwt een memo. De gemeente rekent op een schadeclaim van minstens 10 miljoen euro.
Het stadhuis weegt zijn opties. Oók of het onder de afspraak uit kan komen. In januari 2021 klopt een ambtenaar aan bij Pels Rijcken, de huisadvocaat van de gemeente. Het project blijkt veel te duur, schrijft de ambtenaar. ‘De gemeente is dan ook voornemens om de overkapping vooralsnog niet uit te voeren, maar wil daartoe wel inzicht in haar eventuele juridische verplichtingen jegens Provast.’ Tegenover Provast zelf laat de gemeente niets blijken. Als het bedrijf ongeduldig informeert waar het voorontwerp blijft, laat een ambtenaar in het midden ‘of de overkluizing hier wel/niet in zit’. De verwachting dat er een juridisch geitenpaadje is, zal later worden gelogenstraft door Pels Rijcken.
Impressie van een lichte variant van het parkje. | Beeld: Gemeente Den Haag
Intussen werkt de ambtenarij aan een alternatief. De voorkeur gaat uit naar een overkapping ‘light’. Die moet net aan voldoen aan de veiligheidseisen van de brandweer, zonder allerlei dure installaties en detectoren. Of dat kan, wordt betwijfeld. ‘Wordt zeer waarschijnlijk nee!’, aldus een powerpointpresentatie.
Inderdaad, Arcadis concludeert dat bij een zware brand automobilisten mogelijk niet op tijd kunnen wegkomen. De kans op dodelijke slachtoffers is één op honderdduizend, waar dat één op een miljoen mag zijn. ‘Deze kans is dus een factor tien te groot,’ stelt een memo aan Mulder. Het ontwerp moet op de schop. Tussen de rijbanen moet een ‘middentunnelkanaal’ komen, een vluchtgang voor automobilisten. De tunnel zelf wordt uitgerust met kostbare detectieapparatuur.
2021 | Slecht rapportcijfer
Alleen is daar geen geld voor. ‘Op dit moment is het verwachte benodigde budget 43 miljoen,’ stelt een rapportage in maart. Een maand later houdt de ambtelijke stuurgroep het op 38 miljoen euro. Hoe dan ook, een veelvoud van de oorspronkelijke 5,6 miljoen in 2017 en het verhoogde budget van 10,5 miljoen in 2020. Niets doen, zo krijgt Mulder in december te horen, is vermoedelijk het goedkoopst. Dat wordt echter afgeraden, niet alleen omdat het ‘een geheel verstoorde relatie’ met de bouwer oplevert, ook de stad schiet er niets mee op. ‘Alleen maar verliezers.’
‘Het werk is te urgent om op goedkeuring van de raad te wachten’
Dat geldt zeker voor de toekomstige bewoners. Uit een analyse van adviesbureau Peutz blijkt dat de wettelijke geluidsnorm bij ongeveer een op de drie appartementen wordt overschreden. ‘Het lijkt me verstandig, al is het maar in het kader van de milieuwetgeving en ‘gezonde woonkwaliteit’, om tot realisatie van de afgesproken overkapping over te gaan,’ mailt een projectinspecteur in november.
De ambtenarij beschouwt een lichte overkapping als ‘de minst slechte keuze’, maar wel een die een karig park oplevert. Voor grote bomen is geen plek, alleen langs de rand. Het park komt bovendien op een soort plateau, ruim een meter boven de weg. Rondom iets van een barrière, want auto’s en zware voertuigen mogen onder geen beding op de overkapping komen. En dan moeten ergens in het park nog de nooduitgangen van de tunnel komen. Al met al wordt dat geen mooi rapportcijfer, stelt een memo. ‘Het zal waarschijnlijk uitkomen op een 5,5 of een 6-.’
2022 | Race tegen de klok
In hun zoektocht naar geld laten Mulders ambtenaren hun oog vallen op de Eneco-middelen, de opbrengst van de verkochte aandelen in het energiebedrijf. Uit een potje dat bedoeld is voor het gebied rond de treinstations willen ze ruim 11 miljoen euro halen. De overige 14 miljoen euro moet uit de grondexploitatie en een reservepot komen.
Met de gemeenteraadsverkiezingen in aantocht stuurt de ambtenarij aan op een snel besluit. ‘Het is een race tegen de klok,’ stelt de ambtelijke stuurgroep in januari. Zodra het college van B en W akkoord is, willen de ambtenaren aan de slag. ‘Het werk is te urgent om op definitieve goedkeuring in de raad te wachten.’
Vroeg of laat heeft Mulder groen licht nodig van de gemeenteraad. ‘De constructie wordt lichter en goedkoper,’ begint hij de brief waarin hij de raad om 25 miljoen euro vraagt. Met de gemaakte kosten meegeteld bedraagt het nieuwe budget ruim 28 miljoen. Raadsleden voelen zich overvallen door het hoge bedrag. Ze dienen op stel en sprong akkoord te gaan, vanwege de dreigende schadeclaim van Provast. Schoorvoetend stemt de raad een maand later toe, op één voorwaarde: dat externe deskundigen het project tegen het licht houden.
Liever dan somberen droomt Mulder van een volledig overkapte Utrechtsebaan, zegt hij in de raadzaal. “Dan hebben we een fantastisch mooi stadspark midden in het centrum.”
Voorjaar 2023 | Terug naar de tekentafel
Acht maanden later komen de externe deskundigen met een ontnuchterende boodschap. “Plat gezegd, het is een duur geintje om de Utrechtsebaan te overkluizen,” zegt voorzitter Ernst ten Heuvelhof, hoogleraar bestuurskunde, bij de presentatie van hun rapport in de raadzaal.
Ze helpen Mulder uit de droom. “De Utrechtsebaan vervult een bufferfunctie,” legt onderzoeker Maarten Noordink uit. “Filevorming is er toegestaan, waardoor er geen verkeersopstoppingen in de binnenstad ontstaan.” Dat verandert als de Utrechtsebaan een tunnel wordt en files verboden zijn. Veel autoverkeer zal dan uitwijken naar andere toegangswegen, waarschuwt hij, wat juist leidt tot méér geluidsoverlast. De deskundigen zien het meest in een gedeeltelijke overkapping. De gemeente heeft deze optie te snel afgeschreven, vinden ze. Terug naar de tekentafel, luidt het advies.
Sindsdien laat wethouder Robert van Asten (D66, stedelijke ontwikkeling), Mulders opvolger, een ‘nadere verkenning’ uitvoeren, waarna hij met een voorstel komt. Een definitief besluit kan zomaar tot volgend jaar op zich laten wachten. Voor de bewoners van de Grotius-torens voelt het uitzichtloos, zegt Jasper Smits, voorzitter van de bewonerscommissie. “Het is uitstel op uitstel. Dan gaat het wel door, dan weer niet. Onzekerheid ten top.” Naast de verkeersherrie ervaren bewoners overlast van de airco’s op het dak van de Koninklijke Bibliotheek en van daklozen die het complex binnendringen. “Alles bij elkaar drukt het zwaar op ons woonplezier.”
Projectontwikkelaar Provast wil de krant niet te woord staan.
DHC naar de rechter
DHC heeft in juli vorig jaar een Woo-verzoek ingediend over de overkluizing van de Utrechtsebaan. Toen de gemeente niet in staat bleek tijdig te beslissen, heeft de krant haar in augustus in gebreke gesteld. Gezien de omvang van het verzoek heeft DHC lang gewacht met een gang naar de rechter. Toen voortgang uitbleef, heeft de krant in januari alsnog beroep aangetekend bij de rechtbank wegens niet-tijdig beslissen. Ironisch genoeg bleek ook de rechter niet bij machte op tijd over de zaak te oordelen. In mei heeft de rechtbank DHC in het gelijk gesteld en een dwangsom opgelegd aan de gemeente. Enkele dagen voor deze uitspraak heeft de gemeente de opgevraagde documenten vrijgegeven. Juridische adviezen zijn zwart gelakt, financiële informatie is dat deels.
Dit artikel uit de DHC van 12 juli wordt u gratis aangeboden. Wilt u vaker Haagse verhalen en diepgravend onderzoek lezen? Neem een abonnement of kom langs op een van de verkooppunten.
