‘De jaren’ in première bij Het Nationale Theater: een portret van een vrouwenleven

Een roman die zich laat lezen door de lens van het geheugen, van tegenwoordige en herinnerde indrukken, culturele gewoonten, taal, foto’s, boeken, liedjes, radio, televisie, reclame en krantenkoppen. Ergens tussen autobiografie en sociologie gaat ‘De jaren’ aan de hand van een vrouw, Ernaux zelf, op zoek naar de verloren tijd van ons tijdperk. In de toneelversie van Het Nationale Theater (HNT) spelen in regie van Eline Arbo vijf actrices uit verschillende generaties een en dezelfde vrouw. Zij maken er een relaas van over vrouwenlevens tussen 1941 en 2006 langs lijnen van wederopbouw, emancipatie, feminisme, klassenverschillen en individuele kansen. Maalbewegingen van de tijd worden zichtbaar, maar tegelijkertijd zie je een modern vrouwenleven.

“Natuurlijk heb ik het boek gelezen. Jij toch ook?,” riposteert een energiek, opgewekt en vief klinkende Hannah Hoekstra. “Na tachtig pagina’s weggelegd? Dat begrijp ik wel, snap ik, zoiets hoor ik van meer mensen om mij heen. Wat Ernaux schrijft, vind ik waanzinnige en poëtische taalkunstwerken. Maar ze gooit met feiten uit de Franse cultuur waar je soms scheel van wordt en daardoor gedesoriënteerd kunt raken. Het is me gelukt de roman uit te lezen, maar ik wist dat ik in dit stuk zou gaan spelen, dus dat is een oneerlijke volgorde.”

“Bij de feitjes waarmee ze haar vertelling dicht heeft geplamuurd, weet ik vaak niet waar ze het over heeft. Ik ken de moderne geschiedenis van Frankrijk helemaal niet. Maar toen ik het tot me nam als passagier in een trein en de voorbijtrekkende beelden die ze beschrijft langs me heen liet dwarrelen, kon ik me steeds meer concentreren op die vrouw.”

Vijf generaties in ‘De jaren’

Oorspronkelijk gaat het in ‘De jaren’ om de herinneringen van een en dezelfde persoon, in casu Ernaux zelf. Maar in deze voorstelling dus opgeknipt in vijf personages. “Ik zou het geen vijf personages noemen,” zegt Hoekstra. “We zijn vijf meiden die samen één personage spelen, we vertolken met z’n vijven – Mariana Aparicio, Tamar van den Dop, Nettie Blanken, June Yanez en ikzelf – het personage Annie. De actrices die dit spelen, hebben allemaal een andere leeftijd.”

“We vertegenwoordigen dus vijf generaties en nemen allemaal een deel van haar leven voor onze rekening. Ernaux beschrijft het personage vaak aan de hand van foto’s’, die hebben wel een jaartal, maar ik hoop dat de contouren van onze personages juist diffuus worden zodat je één vrouw gaat zien, dat het één personage blijft, en dat je als kijker niet je kop stoot tegen steeds een andere actrice die een deel van haar voor haar rekening neemt.”

Franse inslag

Is de sterk Franse inslag van het boek daarmee van de Nederlandse toneelvloer verdwenen? “We hebben van alles uitgeprobeerd, maar merkten dat het juist heel prettig is dat het om Frankrijk gaat. Juist doordat er allerlei feiten voorbijkomen die niet goed in ons Nederlandse-geschiedenishoofd zijn geprent, krijgt het een prettige afstand en beleef je het leven van die vrouw in plaats van voortdurend aan feitjes te denken. Daarom hebben we het allemaal in een Franse context gehouden.”

“We hebben het zelfs nog meer naar het ‘personage Ernaux’ gebracht dan in het boek, want er zitten ook stukken tekst in van dingen die ze heeft meegemaakt uit haar andere boeken. Een portret van een vrouw dus, in plaats van een biografie van de laatste vijftig jaar. Dat geluid herken ik, want ik ben ook vrouw. Ik weet wat het is geweest om mijn seksualiteit te ontdekken, met wie dat gebeurde en hoe onhandig dat verliep. Voor elke vrouw, maar ook voor elke man in de zaal is dat super herkenbaar. Ik ga niet delen hoe mijn eerste seksuele ervaringen waren, jammer misschien, maar dat zijn wel belletjes die gaan rinkelen als je naar de voorstelling komt. Weet ik zeker, dat kan niet anders.”

Eline Arbo

Eline Arbo is een van de huisregisseurs van Het Nationale Theater. Vorig seizoen maakte ze er de voorstelling ‘Yerma’. Arbo (1986) is afkomstig uit Tromsø, een klein stadje boven de poolcirkel in het noorden van Noorwegen. Hoekstra: “Dit is de eerste keer dat ik met haar werk, wel heb ik voorstellingen van haar gezien. Ze is fantastisch, is een strenge kapitein, maar dat werkt hier heel goed, we gaan als een stoomtrein. Ze is super grappig en slim, en het is ongelooflijk dat ze als Noorse in een paar jaar Nederlands heeft geleerd en opmerkingen kan maken waar mijn mond soms van verbazing openvalt.”

Met ‘De jaren’ is Hannah Hoekstra voor even ook weer terug op het oude nest. In 2013 trad ze toe tot het ensemble, maar al enige tijd is ze freelancer. “Alsof ik niet ben weggeweest,” zegt ze over haar tijdelijke terugkeer. “Ik stap hier echt in een warm bad.”

Het Nationale Theater, ‘De jaren’,  dinsdag 18 t/m vrijdag 21 oktober, dinsdag 1 t/m vrijdag 4 november en donderdag 8 en vrijdag 9 december , 20.15 uur, Theater aan het Spui.  Meer informatie: www.hnt.nl

Onze redactie biedt u dit verhaal uit de Den Haag Centraal van donderdag 13 oktober 2022 alvast gratis aan. Wilt u meer Haags nieuws lezen? Klik hier voor alle verkooppunten. U kunt ook een (proef)abonnement nemen. U ontvangt DHC 10 weken voor slechts 10 euro.