Johan Maurits was ‘fout’ maar Mauritshuis houdt naam
Onderzoek wijst uit dat Johan Maurits ‘de Braziliaan’ tot aan zijn nek in de slavenhandel zat. Maar de naam ‘Mauritshuis’ blijft.
Er was kritiek. Eerst toen het Mauritshuis in 2017 het grote beeld van zijn naamgever Johan Maurits van Nassau Siegen uit de ingangshal verwijderde. Daarna toen het museum de nogal activistische expositie ‘Bewogen Beeld’ over hem presenteerde. Er stond een volledig uit suikerklontjes opgetrokken model van het museum. Suggestie: Johan Maurits betaalde de bouw van zijn Haagse residentie met winsten uit de op slavenarbeid drijvende Hollands-Braziliaanse suikercultuur. Voorbarig, die conclusie, vonden critici.
Betrokken bij slavenhandel
Wel, nieuw onderzoek dat het museum donderdagmiddag presenteerde, toont aan dat dit waarschijnlijk gewoon zo was. “Johan Maurits is niet alleen als gouverneur van Nederlands-Brazilië, maar ook persoonlijk intensief betrokken geweest bij de slavenhandel,” zegt museumdirecteur Martine Gosselink.
Om er meteen aan toe te voegen: “Maar we gaan de naam van het museum niet veranderen. Hij was nu eenmaal de eigenaar en naamgever van het Mauritshuis.”
Historische context
Wat het museum wél doet, volgens Gosselink, is definitief stoppen met meedoen aan de ‘collectieve doofpot’. Er is een nieuwe Johan Mauritszaal ingericht, mét beeldje en schilderijen, maar ook met veel teksten die zorgen voor de historische context. En het eerder aangekondigde brede historische onderzoek krijgt nu handen en voeten.
Vier historici – uit Nederland, Spanje, Portugal en Brazilië – gaan de komende jaren intensief onderzoek doen naar de Nederlandse slavenkolonie in Brazilië.
Nieuwe Johan Mauritszaal
De nieuwe zaal in het hoofdgebouw van het museum oogt als een normale museale ruimte: wanden met schilderijen. Geen parafernalia uit Brazilië, laat staan een activistisch suikerpaleis. “We zijn in de eerste plaats een schilderijenmuseum,” legt conservator Lea van der Vinde uit. “Dus die laten we zien. De teksten zijn wel uitgebreider en ook via de audiotour wordt veel achtergrondinformatie verstrekt.”
Vrolijke slaven in Nederlands Brazilië, detail van schilderij van Frans Post. | Foto: DHC
Eén ding dan dat toch afwijkt: een terracotta beeldje van Johan Maurits. Daarnaast zijn onder meer te zien : een groot portret van Johan Maurits door Jan de Baen, werken die de kolonie laten zien van Frans Post, een portret van Constantijn Huijgens en zijn vrouw door Jacob van Campen (Huijgens was een spin in het Haagse politieke web in de 17de eeuw) en van Adriaan Hanneman een portret van Maria Stuart I met een zwarte bediende. Uit het bijschrift bij het laatste werk: ‘De zwarte jongen is gereduceerd tot een ‘exotisch’ accessoire’.
Schimmige transacties
De leider van het onderzoek is de Leidse historicus Erik Odegard. Samen met zijn Portugese collega Carolina Monteiro schreef hij het artikel ‘Slavery at the Court of the Humanist Prince’ (‘Nader onderzoek naar de rol van Johan Maurits van Nassau-Siegen in de slavernij, slavenhandel en mensensmokkel in Nederlands Brazilië’). Daarin concluderen zij dat er bewijzen zijn voor allerlei schimmige transacties met slaven, waarmee Johan Maurits zijn inkomen aanvulde.
Historicus Erik Odegard leidt het onderzoek naar Johan Maurits. | Foto: DHC
Dat was nodig omdat hij een grote staat voerde: een hofhouding van 164 personen, onder wie tachtig Afrikaanse slaven. Dat kostte hem 10.000 gulden per maand, terwijl zijn jaarsalaris zo’n 20.000 gulden bedroeg. Uit de bronnen blijkt onder meer dat Johan Maurits via samenwerking met Portugese kooplieden Afrikanen smokkelde buiten het zicht van de Westindische Compagnie (WIC). Verder kreeg hij als gift van de koning van Congo tweehonderd slaven die hij voor eigen rekening verkocht, opbrengst: 70.000 gulden.
Geen verrassing
Het is allemaal geen verrassing, stelt Odegard. “Het zou eerder verrassend zijn geweest als Johan Maurits zich niet persoonlijk verrijkt zou hebben aan slavernij en slavenhandel. Maar later werd in Nederland door een roze bril naar Johan Maurits ‘de Braziliaan’ gekeken. Hij zou een verlicht vorst zijn geweest. De werkelijkheid was anders. Zo is hij op een gegeven moment ontslagen. Waarom? Omdat hij met zijn persoonlijke handel de regels van de WIC brak.” Met ander woorden: zelfs binnen de verhoudingen van de 17de eeuw was Johan Maurits een omstreden figuur.
Wilt u meer Haags nieuws lezen? Koop dan iedere donderdag de krant DHC. Klik hier voor alle verkooppunten. U kunt ook een (proef)abonnement nemen. U ontvangt DHC 10 weken voor slechts 10 euro.
