Eerste expositie in nieuw Design Museum Dedel: 100 jaar KLM in affiches
Het gebouw is nog lang niet klaar, maar toch is het Design Museum Dedel al open. Er zijn nu reclameaffiches van de 100-jarige KLM te zien. Een recensie.
Toegegeven, de reclamecampagne met de zwaan als symbool uit de jaren negentig van de vorige eeuw mocht er wezen. Maar ‘Zwaanzinnig!!!’ naar Berlijn kan toch niet in de schaduw staan van eerdere campagnes van de KLM. Dat de maatschappij ooit gerenommeerde ontwerpers aantrok voor haar affiches, maar ook voor ander materiaal, is nu te zien in het voormalige Huis Dedel aan de Prinsegracht, het nieuwe designmuseum.
In de oude stijlkamers van het voormalige patriciërshuis is een ruime selectie te bewonderen van posters en ander materiaal ter gelegenheid van honderd jaar KLM.
“Den Haag is dé plek om daar aandacht aan te besteden, want Albert Plesman richtte het bedrijf hier op in 1919,” zegt Max-Pieter Fränkel, bestuurslid van het museum. Plesman werd de eerste directeur; hij had geld achter zich van rijke ondernemers als Frits Fentener van Vlissingen en Anton Kröller.
De banden met het Koninklijk Huis waren zo goed dat het bedrijf vanaf de oprichting al het predicaat ‘Koninklijk’ mocht voeren. De KLM was al vroeg een bedrijf om trots op te zijn. Het is allemaal te lezen in een fraai gemaakt boek dat bij de tentoonstelling verschijnt. Auteur is de belangrijkste afficheverzamelaar van Nederland en voorzitter van het museumbestuur, Martijn F. Le Coultre.
KLM bewust van belang goede reclame
De KLM moet zich al vroeg van het belang van goede reclame bewust zijn geweest. Reeds in 1920 werd de jonge tekenaar H.G. Brian de Kruijff van Dorssen ingeschakeld, die een prachtig affiche maakte van een schip dat op volle zee wordt gepasseerd door een dappere tweedekker. Die vloog op Londen vanaf het terrein Maaldrift bij Wassenaar, waar de HTM een paar jaar later een remise zou bouwen voor de Gele Tram, maar dat terzijde.
In 1922 dook de legende van de Vliegende Hollander (Flying Dutchman) op in de campagnes van de HTM. Motto: ‘Geen legende maar werkelijkheid’. Een paar jaar later begon met een schepping van Jan Wijga een serie zeer beeldende posters met een zeventiende-eeuws schip op volle zee, waarboven een KLM-toestel vloog. Ook Arjen Galema leverde werk voor deze serie, die liep tot 1938 en waarin we het vliegtuigtype steeds moderner zien worden.
Twee affiches uit de Vliegende Hollander-serie. Collectie: Design Museum Dedel
En ook op een flitsende poster uit 1948, die het na-oorlogse optimisme lijkt uit te stralen, is nog heel klein een schip te zien. Maar de hoofdrol wordt gespeeld door een glimmende Lockheed Constellation, een van de eerste viermotorige machines van de vloot.
Berserik ontwierp de menukaart
Ook in de jaren vijftig presenteerde de KLM zich nog bij uitstek kunstzinnig. Zo is er een Hollywood-achtig affiche van Frans Mettes, waarop een stewardess het publiek aankijkt van achter een folder met exotische bestemmingen.
Collectie: Design Museum Dedel
Hier wordt behalve een boodschap ook een gevoel gecommuniceerd, namelijk dat vliegen iets exotisch en luxueus is. In die periode kregen de passagiers bij het avondeten een door Hermanus Berserik ontworpen menukaart. Voorop een impressie van KLM-bestemming ‘Beirut’ en binnenin een volledig in het Frans gesteld menu (‘Canard à l’orange’) omzoomd met een band kokjes, zonnetjes en maantjes.
Den Haag is dé plek om aandacht aan 100 jaar KLM te besteden, want Albert Plesman richtte het bedrijf hier op in 1919.
Later breekt de tijd van de grote verzakelijking aan. De reclame bestaat dan alleen nog maar uit grote foto’s met tekst. Soms is er nog wel een ontwerpbureau aan te pas gekomen. Maar de kunstenaars zijn gevlogen. Van de trots is nog wel iets gebleven, getuige de recente schermutselingen met partner Air France.
Van binnen is het museum nog lang niet klaar
Eén waarschuwing voor hen die deze tentoonstelling willen bezoeken. Het interieur van het Huis Dedel vertoont – we drukken ons nu zeer gematigd uit – sporen van achterstallig onderhoud. De buitenkant van het kapitale pand, waar ooit veilinghuis Van Stockum’s resideerde, is gerestaureerd. Maar binnen wacht nog een berg werk waarvoor menig aannemer zou terugdeinzen.
Complicatie daarbij is dat alles wordt begeleid door specialisten van monumentenzorg, die nog onderzoek doen naar allerlei bijzondere zaken zoals oude behanglagen. Max-Pieter Fränkel stelt eufemistisch dat er nog ‘wat details’ moeten worden aangepakt. “We zijn nog bezig met het werven van fondsen. Maar we wilden niet wachten op de voltooiing van de resatauratie. Dat gaat te lang duren. We hebben nu gekozen voor het plaatsen van voorzetwanden, zodat we toch affiches kunnen exposeren,” aldus Fränkel.
Het is een aparte ervaring, een bezoekje aan Design Museum Dedel. De affiches contrasteren sterk met het vervallen decor. Maar daar staat tegenover dat er ook voor liefhebbers van oude bouwkunst veel te beleven is. De grote eyecatcher van het interieur, het trappenhuis met zijn stucwerk-explosie, verkeert wél in redelijke staat.
‘KLM, the first century’ t/m 12 januari in Design Museum Dedel, Prinsegracht 15 (geopend woensdag t/m vrijdag 11.00 – 17.00; in de weekends op afspraak); meer informatie: www.desighmuseumdedel.nl
De hoofdredactie van Den Haag Centraal biedt u dit verhaal gratis aan. Wilt u meer lezen over kunst en cultuur in Den Haag? Koop dan de krant bij een van de verkooppunten. U kunt ook een (proef)abonnement nemen. U ontvangt DHC 10 weken voor slechts 10 euro.
