Expositie in Haags Historisch Museum: gebouwen die er nooit kwamen (foto’s)

Zou er een andere stad in de wereld bestaan met meer niet uitgevoerde bouwplannen in zijn archiefkelders dan Den Haag? Die vraag komt op bij het bekijken van de tentoonstelling ‘Nooit Gebouwd Den Haag’ in het Haags Historisch Museum en bij het lezen van het even monumentale als voortreffelijke begeleidende boek.

We leggen de vraag voor aan conservator Lex van Tilborg, maker van de expositie en schrijver van het boek. “Ik weet het niet, want ik heb geen vergelijkend onderzoek gedaan. Maar er is wel enorm veel niet doorgegaan. Te veel eigenlijk om allemaal in één expositie te kunnen belichten.”

Absurd

Wat er tussen de zesteinde en de eenentwinstigste eeuw allemaal op de tekentafel heeft gelegen – het is onvoorstelbaar, ongelofelijk, absurd en nog meer. Het begint zo’n beetje met een cirkelvormige stadswal met bastions en eindigt met de ‘M’ van Koolhaas op het Koningin Julianaplein. Maar wat daar allemaal tussenin zit! Het hele Binnenhof tegen de grond? Het is voorgesteld.

Het Binnenhof half vervangen door nieuwbouw ook. De bebouwing tussen Hofvijver en Noordeinde slopen om plaats te maken voor een nieuw stadhuis? In 1925 geen punt voor architect Luthmann (die later overigens wel los mocht op het Alexanderveld). Een Olympisch stadion ter plekke van (het latere) Westbroekpark? Doen, zei Pieter Scharroo in 1919. Een Bijlmermeer ter vervanging van het Oranjeplein en omgeving? “Zoiets lag in de vorm van het plan ‘Van grijs naar groen’ echt op de tekentafel,” vertelt Van Tilborg. “Er is zelfs een maquette van gemaakt. Op tekeningen is te zien hoe de oude gevelwand aan de Hooftskade totaal zou wijken voor hoge flats. En nu komt het: die tekeningen waren bedoeld als reclame.”

Maquette van het ‘bestemmingsplan Oranjeplein’ oftewel Van Grijs naar Groen, 1968. Collectie HGA (bruikleen Haags Historisch Museum)

Angst

Wat al deze plannenmakerij in bijna alle gevallen parten speelde lijken toch vooral de Haagse angst voor het grote gebaar en de daaraan verbonden kosten te zijn. Van Tilborg gaat daarin niet mee. “Nee, ik denk dat ook het geheel eigen karakter van Den Haag een rol speelt. De aanwezigheid van het Binnenhof bijvoorbeeld is heel bepalend. Lang mochten gebouwen daar niet bovenuit komen. Dat is een van de redenen waarom de hoge ministerietoren van het Plan-Nervi is afgewezen. En moet je nu eens kijken als je op de Lange Vijverberg staat. Het is wel duidelijk dat de hoogbouw heeft gewonnen.”

Een aparte sectie van de tentoonstelling is gewijd aan het plan dat de Britse architect Henry Ashton in opdracht van koning Willem II maakte voor een nieuw koninklijk paleis op het landgoed Zorgvliet. De vorst ging niet zo ver als zijn collega Ludwig II van Beieren met zijn Disney-kastelen, maar wat Ashton tekende had toch een behoorlijk hoog ‘Ivanhoe’-gehalte. Van Tilborg ontdekte dat er veel tussen Willem en de architect is afgediscussieerd. “En het plan is later door iemand anders uitgebreid met een grote bloemenkas en een kapel. Ik weet niet door wie.” Uiteindelijk bleek het allemaal een luchtkasteel.

Oudbakken

Een apart geval is het Vredespaleis. Dat kwam er immers wel. Maar er ging een prijsvraag aan vooraf en die tientallen andere ontwerpen werden het dus niet. Geen H.P. Berlage, geen Willem Kromhout, geen Otto Wagner, maar wel het belegen en later flink uitgeklede plan van de Fransman Louis Marie Cordonnier.