Gemeente maakt werk van stalking, ‘de nachtmerrie van elke vrouw’
Meer Haagse slachtoffers van stalking kunnen gebruikmaken van een speciaal alarmsysteem. De gemeente hoopt zo femicide te voorkomen en gestalkte vrouwen het gevoel van veiligheid terug te geven. Maar daarvoor is wel afstemming met justitie nodig.
Hoofden draaien als ze de rechtbank binnenloopt. Laura – laten we haar zo noemen ter bescherming van haar privacy – is een mooie verschijning: lange benen in een lichtblauwe spijkerbroek met een zwart colbert erboven, een volle bos bruin haar en een gulle lach. Al viel er de afgelopen tijd voor haar niet veel te lachen. Vier jaar lang had de verpleegster een relatie met S. – ook zijn naam is bekend bij de redactie. Er was vaak ruzie. Daarbij vielen ook klappen, vooral onder invloed van drank en drugs. Begin dit jaar besloot Laura de relatie te beëindigen. Ze vroeg haar ex-vriend om haar met rust te laten, hij deed het tegenovergestelde. Nu moet hij voor de rechter verschijnen.
“Je bent de nachtmerrie van elke vrouw,” zal Laura straks in haar slachtofferverklaring zeggen tegen haar ex. Maar eerst begroet ze de politieagenten en hulpverleners die ook naar de rechtbank zijn gekomen. “Fijn dat jullie er zijn, ik voel me gesteund.”
Wanhopig
“Dit is het ernstigste geval van stalking waarbij we betrokken zijn geweest,” vertelt een rechercheur. “Toen deze vrouw zich bij ons meldde, was ze echt wanhopig. Mijn hele team had er een slecht gevoel over. We hebben de hele zomer onderzoek gedaan, hebben veel overuren gemaakt. We werken ons liever uit de naad dan dat we haar familie moeten inlichten. Helaas kennen we genoeg voorbeelden van femicide.”
Het gaat om intieme terreur, dat mannen macht willen over vrouwen
Vorige maand nog werd een vrouw in Rijswijk doodgeschoten door haar buurman. Het politieonderzoek naar de schietpartij is nog gaande, maar het motief ligt vermoedelijk in de relationele sfeer. Zoals zo vaak. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek kwamen vorig jaar in Nederland 41 vrouwen om het leven door moord of doodslag. In zo’n 60 procent van de gevallen is de dader een (ex-) partner, tonen cijfers over de periode 2018-2022. Ter vergelijking: bij mannen is dat ongeveer 4 procent.
Femicide
“Noem het geen drama in de relationele sfeer, geen crime passionnel,” verbetert D66-raadslid Marije Mostert. “Laten we de dingen bij hun naam noemen: femicide, het doden van een vrouw, omdat ze vrouw is.” Mostert maakt zich sterk voor de aanpak van geweld tegen vrouwen, net als wethouder Mariëlle Vavier (GroenLinks, inclusie): “Het gaat om intieme terreur, dat mannen macht willen over vrouwen.” Sinds eind vorig jaar heeft de gemeente een nieuw plan voor aanpak voor gendergerelateerd geweld. Stalking valt daaronder. “Het kan een voorbode zijn van femicide,” waarschuwt Mostert. “Het beëindigen van een relatie die op zo’n manier in elkaar zit, is een heel gevaarlijk moment en kan ernstig mislopen.”
S. zit inmiddels bijna vier maanden vast op verdenking van stalking, inbraak en vernieling. Bij de behandeling van de zaak leggen de rechters – twee vrouwen en een man – al het tegen hem verzamelde bewijs voor aan de verdachte. Zo heeft hij Laura in de maanden nadat zij de relatie verbrak, obsessief vaak gebeld, geappt en gemaild met steeds een nieuw telefoonnummer of e-mailadres. Maar dat is geen stalking, vindt de 40-jarige man. “Zo communiceerden we altijd tijdens discussies,” vertelt hij de rechters. “Bij ruzie blokkeerde ze me op alle manieren, na een paar uur of een paar dagen werd ik dan weer gedeblokkeerd. Op 1 februari is ze weggegaan en reageerde ze helemaal niet meer. Het was verwarrend voor me. Een paar dagen ervoor was ik nog haar man, daarna niet meer. Ik wilde weten waarom.”
Vredesduiven
Dat was ook de reden dat hij op 13 maart vanuit zijn woonplaats in het zuiden van het land naar haar appartement in Den Haag reed, zegt hij. “De politie stond al klaar op de parkeerplaats. Maar ik wilde haar niets aandoen.” Kort daarvoor was hij nog naar Laura toe gegaan met een rode loper, die hij uitrolde voor haar woning, en een mand met daarin twee vredesduiven. “Ik ben niet uit op ruzie, ik wilde gewoon normaal communiceren. Er stonden bepaalde vragen open.”
Zelfs mijn gedachten opschrijven, durf ik niet meer
Vooral de mannelijke rechter reageert fel op de verdediging van S. Hij merkt op dat je geen antwoorden kunt krijgen van iemand die ze niet wil geven. “Ze heeft heel duidelijk gemaakt dat ze met rust gelaten wilde worden,” concludeert hij uit de paar berichten die Laura terugstuurde aan haar ex. Ook een zogenoemd stopgesprek, waarbij de politie bij hem aan de deur kwam om te vertellen dat Laura geen contact meer wilde, mocht niet baten.
Dat S. trackingapps gebruikte om Laura te volgen en te zien of ze thuis was, daarvan wil de eigenaar van een transportbedrijf niets weten. “Ik kende haar planning: wanneer ze werkt en wanneer niet. Daar hoef ik geen gps voor te hebben, die apps gebruik ik alleen voor werk.” Wel bekent hij de ruiten van haar auto te hebben vernield. Ook geeft hij toe dat hij meerdere keren heeft ingebroken in Laura’s computer en woning, waar hij haar dagboek las en fotografeerde. “Dat is toch van de zotte?!”, reageert de rechter. Dat S. het ‘inderdaad niet netjes’ noemt, is wat hem betreft ‘nogal een understatement’.
Dagboek
Het gesprek over haar dagboek doet Laura huilen. “Ik kan niet geloven dat ik hier sta, dat dit mijn werkelijkheid is,” zegt ze als het haar beurt is om te vertellen wat het gedrag van haar ex met haar heeft gedaan. “Wie ben jij, met wie ik mijn leven heb gedeeld? Wat was jij van plan? Wat was er gebeurd als ik thuis was gekomen? Mijn complete gevoel van vertrouwen heb je me afgepakt. Ik ben blij dat ik er nog ben, maar durf niet meer alleen over straat of alleen te zijn in mijn eigen huis. Zelfs mijn gedachten opschrijven, durf ik niet meer.” Haar advocaat voegt eraan toe dat het lezen van haar dagboek door de verdachte voor Laura voelde als ‘het bladeren door haar ziel’.
Elektronische monitoring is bedoeld voor zeer risicovolle situaties
Om slachtoffers van stalking een gevoel van veiligheid terug te geven, wil de gemeente meer van hen gebruik laten maken van een mobiel alarmsysteem: het Abused Women’s Active Response Emergency (AWARE). Met één druk op de knop van een gps-apparaatje kan de drager dan de politie waarschuwen en haar locatie doorgeven. In Rotterdam wordt dit systeem al sinds 2002 volop gebruikt. “Het werkt goed in minder ernstige situaties, bijvoorbeeld in de fase dat een slachtoffer vanuit de noodopvang weer zelfstandig gaat wonen,” vertelt José Letsch, interim-directeur van Arosa, dat in Rotterdam slachtoffers van huiselijk geweld opvangt. Sinds vorig jaar maakt de organisatie deel uit van stichting KesslerPerspektief, waaronder ook Den Haag en Delft vallen. “We kunnen elkaar verder helpen,” aldus Letsch, “en toewerken naar een landelijke aanpak.” In Rotterdam dragen nu 80 tot 100 mensen de alarmknop bij zich. In Den Haag wordt het systeem – met bijhorende hulpverleningstrajecten – sinds 2013 ingezet, maar vooralsnog minder stelselmatig dan in Rotterdam.
Nieuw alarmsysteem
Nieuw is het zogenoemde ‘slachtofferdevice’, waarmee afgelopen maand een proef is gestart in Den Haag. Eveneens in navolging van Rotterdam. Dit alarmsysteem kan alleen gebruikt worden als een stalker is veroordeeld tot het dragen van een enkelband die alarm slaat als hij bij zijn slachtoffer in de buurt komt. Het slachtoffer zelf krijgt een soortgelijk draagbaar gps-apparaatje als bij het eerdergenoemde AWARE-systeem. “Komen deze sleutelhanger en de enkelband te dicht bij elkaar, dan wordt het slachtoffer gewaarschuwd en krijgt ze een vluchtroute aangeboden om weg te komen bij de pleger,” legt Letsch uit. “Dit is bedoeld voor zeer risicovolle situaties. Het is een zeer intensieve manier om mensen veilig te houden, omdat de meldkamer van de reclassering 24 uur per dag meekijkt. Maar mensen opvangen omdat ze anders niet veilig zijn, is ook intensief. Hoe fijn is het voor hen als ze gewoon thuis kunnen blijven wonen? Het zijn altijd de slachtoffers die worden verplaatst, we moeten toe naar een goede pleger-aanpak.”
Dan heeft ze tenminste iets van regie
In totaal tien Haagse slachtoffers van stalking kunnen de komende anderhalf jaar meedoen aan de proef met het slachtofferdevice. Laura heeft zich, als een van de eersten, aangemeld. “Dan heeft ze tenminste iets van regie,” aldus haar advocaat Nadia Amine. Maar daarvoor is dus eerst een gerechtelijke uitspraak nodig.
Rechtszaak
Sinds medio 2000 is stalking – oftewel belaging, in juridische termen – strafbaar. Maar het komt lang niet altijd tot een rechtszaak en een veroordeling. Want daarvoor is niet alleen aangifte van het slachtoffer nodig, maar ook veel bewijs. En dat is er niet altijd.
We moeten er rekening mee houden dat het weer misgaat
“Helaas sta je hier nu niet terecht voor alle geweld dat je me hebt aangedaan,” zegt Laura tijdens de rechtszaak tegen haar ex. “Je schreeuwde, sloeg, schopte, liet me niet slapen en probeerde me te wurgen met blote handen.” Volgens S. sloeg Laura hem ook. “Ik heb nooit de eerste klap uitgedeeld,” reageert hij. “Het was een giftige relatie. We hadden eerder moeten stoppen, ik had het gewoon moeten laten gaan.” De nodige zelfreflectie is er inmiddels en Laura heeft niets te vrezen, volgens Tarkan Kocabas, de advocaat van S. “We moeten buitengewoon serieus nemen hoe ze de situatie heeft beleefd en hoe ze heeft geleden, maar termen als ‘femicide’ aanhalen lijkt me enigszins overtrokken.”
Het Openbaar Ministerie (OM) denkt daar anders over. “U heeft zich schuldig gemaakt aan een zeer ernstige vorm van stalking,” spreekt de officier van justitie S. toe. “We moeten er rekening mee houden dat het weer misgaat en misschien met ergere gevolgen. Bij stalking komt dat als bij geen ander delict heel duidelijk naar voren. Daarom zit u hier: het moet stoppen, de veiligheid van het slachtoffer staat voorop.” Hij eist negen maanden cel, waarvan drie voorwaardelijk. Ook wil hij dat S. vijf jaar lang geen contact mag zoeken met Laura en gedurende drie jaar niet in de buurt van haar woning mag komen.
Zorgelijk
De rechters nemen de zaak hoog op, blijkt uit hun uitspraak op dinsdag (8 oktober). “De verdachte heeft gedurende ruim vier maanden op indringende wijze zijn ex-partner gestalkt. Er is sprake van een zeer ernstige inbreuk op de privacy en persoonlijke levenssfeer van het slachtoffer. Ter terechtzitting is gebleken dat de verdachte zich nog altijd niet volledig verantwoordelijk voelt voor zijn gedragingen. Dat acht de rechtbank zorgelijk. Mede daarom is een stevige stok achter de deur nodig.” Ze veroordelen S. tot 12 maanden cel, waarvan zes voorwaardelijk. Ook krijgt hij een contact- en een locatieverbod, beide voor vijf jaar.
Kennelijk was het geen geschikte casus voor de proef met het slachtofferdevice
Over elektronisch toezicht wordt niet gerept. De rechtbank verplicht S. niet tot het dragen van een enkelband, maar de officier van justitie had hier ook niet om gevraagd. “In deze specifieke strafzaak is er door de reclassering een advies opgesteld, dat wij hebben gevolgd,” licht een woordvoerder van het OM toe. “Daar maakte elektronisch toezicht geen deel van uit. Kennelijk was het geen geschikte casus voor de proef met het slachtofferdevice.”
Op specifieke gevallen kan Reclassering Nederland niet ingaan, maar de woordvoerder wil wel het een en ander rechtzetten: “Slachtoffers van stalking kunnen zichzelf niet voor het slachtofferdevice aanmelden. In het Zorg- en Veiligheidshuis komen gemeente, zorg, politie en justitie bij elkaar om alle casussen uitgebreid te bespreken en te kijken in welke gevallen deze veiligheidsmaatregel geschikt is. En tot celstraf veroordeelde stalkers kunnen ook in een later stadium nog verplicht worden tot het dragen van een enkelband, bijvoorbeeld als ze met verlof mogen of vrijkomen.”