Recensie: ‘Amadeus’ van regisseur Theu Boermans reikt naar de hemel
In ‘Amadeus’ is de tweestrijd tussen Mozart en Salieri een slagveld. Regisseur Theu Boermans (HNT) voegde aan het origineel van Peter Shaffer humor, actualiteit, subliem toneelspel en in goud uitgevoerde muziek toe.
Een Weens wespennest. ‘Me too. Toch nog,’ verzucht Antonio Salieri en hij verkneukelt zich alvast nu Constance, de volkse jonge eega van Wolfgang Amadeus Mozart, zich, en na een eerste verkennende benadering ten tweeden male, bij de ‘componist des vaderlands’ vervoegt om buiten medeweten van haar echtgenoot te willen ingaan op diens eerdere ruilvoorstel. Dat bestaat eruit dat Salieri bereid is een goed woordje voor de jonge componist te doen bij de keizer, als zij zich tenminste bij hem bereidwillig toont. In natura.
Om gek van te worden, zo goed als hij was. Onbekende klankclusters. Salieri – volgens keizer Jozef II ‘creator van gelegenheidsdeuntjes’ – herkent onmiddellijk Mozart’s naar de hemel reikende muzikale talent. Zijn roem was de jonge componist die heel Europa en ook Nederland al van kindsbeen af had platgespeeld, vooruitgesneld. Salieri realiseert zich op het moment dat Mozart zijn opwachting in Wenen maakt onmiddellijk dat dit ‘verbluffende virtuoosje’ zijn eigen middelmatige talent zal ontmaskeren.
Snotneus
Hij werpt de blaam op god, met wie hij immers een contract als zijn vertolker afsloot. Laat deze zelfde god hem dan nu in de steek voor zo’n snotneus, een met een anale fixatie en overdadige vaderliefde behepte rebel,een flierefluiter die lak heeft aan conventies en nota bene op het punt staat om het te gaan maken? Met de komst van Mozart vreest Salieri voor zijn in lengte van jaren opgebouwde sleutelpositie aan het hof.
Laat deze zelfde god hem dan nu in de steek voor zo’n snotneus, een met een anale fixatie en overdadige vaderliefde behepte rebel, een flierefluiter?
Ondertussen wekt Mozart, een ongelovige Thomas, zijns ondanks alom wrevel aan het Weense hof door ideeën rond te strooien die de kunstelite tegen de borst stuiten. ‘Te veel noten, gewoonweg te veel noten,’ weet muzikaal onbenul alias keizer Jozef II nadat Mozart zijn nieuwste compositie heeft laat voorspelen.
Wegkwijnen
Mozart versus Salieri. De tweestrijd is al tijden een dankbaar en bekend twistpunt onder musicologen. Dwarsboomde de oude Salieri tot in al zijn vezels de opkomst van Mozart? Of was er ook wederzijds respect? Was het uiteindelijk Salieri die de dood van zijn muzikale rivaal bespoedigde door hem onder onnoemelijke tijdsdruk de opdracht tot het ‘Requiem’ te geven – terwijl Mozart armlastig, doodziek en als een junk geheel in z’n eentje aan het wegkwijnen was?
| Foto: Joris van Bennekom
Feit of fictie? Salieri zorgde rond 1825 feitelijk voor nepnieuws avant la lettre door op hoge leeftijd officieel een brief na te laten. Daarin maakte hij bekend dat de dood van Mozart op zijn conto geschreven moest worden, waardoor hij zélf voortleefde. Sir Peter Shaffer maakte er in 1979 een bekroond toneelstuk over, dat in 1984 met medewerking van hemzelf glanzend werd verfilmd door Miloš Forman.
Geestige vertelling
Bij regisseur Theu Boermans is ‘Amadeus’ een uitermate geestige vertelling over (en voor) jong en oud, over vernieuwing tegenover verstarring, over hoge kunst versus lage kunst, en over de troebele verhouding tussen oppervlakkig engagement en een door literaire klassieken ingegeven levensader.
Amadeus’ is een bedwelmende ‘totaalervaring.
Theu Boermans mixt al deze ingrediënten op weergaloze wijze en vol wellust tot een nieuw genre, dat je misschien wel een ‘musicalette’ zou kunnen noemen. Een in zijn handen licht explosief mengsel dat toneel, musical, opera en alles daartussen ontschot en actualiteit en kunstpolitiek op de hak neemt. Als er iemand is die deze veelheid aan invalshoeken aankan, is het Boermans wel, zoals hij dat ook als regisseur van ‘Soldaat van Oranje’ wist te bereiken. Maar met dit huzarenstukje reikt hij zelf naar de hemel, steekt hij zelf zijn magnum opus naar de kroon. Het juicht, jeukt en kriebelt alom.
Machtig
Met een live spelend, vijftienkoppig orkest-ensemble en de bedwelmende sopraan Lucie Chartin van coproducent Opera2Day als diva, en een in blakende vorm verkerende spelersgroep van Het Nationale Theater (HNT) – met onder anderen Mark Rietman, een als popster door het leven gaande Mozart door jong talent Sander Plukaard, een onweerstaanbare jonge godin Yela de Koning als volkse Constance, en een lachwekkende Jozef II door Vincent Linthorst (zijn laatste klus bij HNT) – is dit een voorstelling die je niet wilt missen: onderhoudend, intelligent, spannend.
Zelfs zo dat de liefde van de makers voor Mozart’s muziek tot diep in de poriën van de toeschouwer weet door te dringen. Misschien is dat nog wel de grootste verdienste van deze machtige productie, met ook een geweldig decor-, licht- en kostuumontwerp.
Het Nationale Theater is al langer in goeden doen, want Joris Smit werd onlangs genomineerd voor de beste dragende rol in ‘De wereld volgens John’, en Bram Suijker kreeg een nominatie voor beste bijdragende rol in ‘We zijn hier voor Robbie’, beide regies van Eric de Vroedt (was hij dan de Mozart die Boermans heeft bedoeld?).
Theateralliantie met Het Nationale Theater i.s.m Opera2Day, ‘Amadeus’, t/m zaterdag 22 juni en van dinsdag 24 t/m zondag 29 september, Koninklijke Schouwburg. Meer informatie: www.hnt.nl
