Prenten over persvrijheid in Beeld en Geluid: ‘Een column kan je overslaan, een cartoon niet’
Politieke cartoons uit de hele wereld over persvrijheid vormen een kleine tentoonstelling in het mediamuseum Beeld en Geluid om toch flink wat tijd aan te besteden. “Fraaie platen, maar niet echt iets om vrolijk van te worden.”
Twee militaire figuren lopen samen op. Een van hen heeft een gevangene. De ander vraagt: ‘Krijgsgevangene?’ Het antwoord: ‘Pers.’ Dit gebeurt op een cartoon die te zien is in Beeld en Geluid Den Haag. De kleine maar indrukwekkende tentoonstelling ‘Cartooning for #PressFreedom’ bestaat uit politieke cartoons die het onderwerp persvrijheid aan de kaak stellen. “De oudste is uit 1902,” vertelt Tjeerd de Boer, samensteller van de expositie.
Handen die zichzelf uit handboeien bevrijden met een pen. Een figuur die met camera, pen en opnameapparaat rent in de richting van waaruit talloze raketten komen. Cartoon na cartoon bevestigt de dooddoener: een plaatje zegt meer dan duizend woorden.
Cartoon Movement
“Het is een cliché, maar het is wel waar,” vindt gevierd cartoonist en hoofdredacteur van de Cartoon Movement Tjeerd Royaards. “Zeker cartoons zonder woorden. Die komen nóg sneller binnen, in een paar seconden. Dat maakt cartoons ook zo’n krachtig medium. Als een cartoon in een krant staat, kan je ’m eigenlijk niet overslaan. Van een column of een artikel kan je zeggen: die wil ik niet lezen. Maar een cartoon, zodra je ’m gezien hebt, kan je ’m niet ontzien.”
[Tekst gaat verder onder afbeeldingen.]
De directe aanleiding voor de tentoonstelling in Beeld en Geluid is de World Press Freedom Conferentie die in mei vorig jaar in Den Haag zou zijn geweest. Een gezamenlijk initiatief van Unesco, het ministerie van Buitenlandse Zaken, Cartoon Movement en Cartooning for Peace. Dat ging uiteraard niet door, maar het thema ‘Journalism without fear of favour’ werd wel digitaal besproken in december. Voor de conferentie was ook een internationale wedstrijd voor cartoonisten uitgeschreven.
Een deel van de inzendingen is te zien in het museum, aangevuld met cartoons uit de collectie. Grotendeels overgekomen na de fusie van Beeld en Geluid met het oude Persmuseum. De Boer vindt het sowieso goed passen: “We hebben persvrijheid hoog in het vaandel staan. Op de locatie Den Haag gaat het ook vooral om de rol van media in het maatschappelijk speelveld en in de politiek. De democratie.” Het museum heeft ook een sterk educatieve insteek en geeft onder meer les over mediawijsheid en nepnieuws.
Censuur
De Iraanse cartoonist Keyvan Varesi kwam als winnaar van de wedstrijd uit de bus. Op zijn tekening ‘steen, papier, schaar’ is een krant te zien die wordt bedreigd door een schaar (vaak symbool voor censuur), maar de schaar wordt weer bedreigd door een telefoon. De Boer: “Mijn interpretatie is dat de censuur er is, maar dat die bestreden kan worden met pers in digitale vorm. Dat het belangrijk is om te blijven strijden. Een hoopvolle, maar ook een zorgelijke boodschap. De ene keer wint de een, de andere keer de ander. Zoals dat gaat bij steen, papier schaar.” Royaards: “Iran is niet een land dat je associeert met veel persvrijheid. Maar ze komen dus wel weg met cartoons over persvrijheid in het algemeen, zolang ze de regering maar niet specifiek noemen.”
Het zijn fraaie platen, maar niet bepaald iets om vrolijk van te worden.
De Boer noch Royaards is positief over de persvrijheid in de wereld op dit moment. En hoewel journalisten en cartoonisten dezelfde gevolgen daarvan ondervinden, zijn cartoonisten vaak de eerste slachtoffers. “Juist omdat machthebbers de impact van cartoons kennen. Het is een van de eerste dingen die ze verbieden,” vertelt Royaards. “De afgelopen tien, vijftien jaar zie je een neerwaartse trend en in 2020 is het alleen maar erger geworden. Regimes gebruiken de pandemie als excuus om nog harder in te grijpen. We hebben bijna een verdubbeling gezien van het aantal cartoonisten in de problemen.”
Somber stemmend, vindt de tekenaar, en daarom is de tentoonstelling volgens hem des te belangrijker. Ook De Boer is het daarmee eens: “Het zijn fraaie platen, maar niet bepaald iets om vrolijk van te worden als je je realiseert hoe het gesteld is met de persvrijheid in de wereld.”
Nodig
De opening van de tentoonstelling kwam een aantal weken nadat docent Samuel Paty in Frankrijk was onthoofd, omdat hij in zijn les een cartoon van de profeet Mohammed had laten zien. Royaards: “We kregen vaak de vraag of de tentoonstelling speciaal na de aanslag was opgezet, terwijl we er al sinds februari mee bezig waren. Dus dat geeft wel aan hoezeer dit soort dingen nodig zijn en hoe belangrijk het is dat mensen erover nadenken en erover blijven nadenken. We moeten heel erg duidelijk maken dat democratie en vrijheid een groot goed zijn en dat die alleen maar kunnen bestaan bij vrijheid van meningsuiting en een open publiek debat. Satire en beledigd worden zijn daar onderdeel van.”
Wilt u meer Haags nieuws lezen? Koop dan de krant Den Haag Centraal bij een van onze verkooppunten. Of neem een (proef)abonnement.
