‘Foute Boeken?’ in Meermanno: Gefronste wenkbrauwen en felle ophef (recensie)
De tentoonstelling ‘Foute Boeken?’ in Museum Meermanno prikkelt door de spanning tussen het intieme, stoffige karakter van boeken en hun controversiële inhoud. Al worden sommige thema’s tekortgedaan.
Boeken zijn altijd intieme objecten geweest. Je haalt ze in huis, bewaart ze in je kast en leest ze in bed. Door die innige band die wij met boeken hebben, zeggen ze veel over hoe wij denken en handelen. Ze vormen ons en worden gebruikt om ideeën over te dragen en te beïnvloeden. Dat vertrouwde en stoffige boeken ook subversieve, aanstootgevende of verboden ideeën kunnen bevatten, is het onderwerp van de tentoonstelling ‘Foute Boeken?’ in Museum Meermanno.
Boek uit 1877. Afbeelding: Museum Meermanno
De tentoonstelling brengt verschillende controversiële boeken samen, gerangschikt op thema. De omstreden status van de boeken is wel door de tijd heen veranderd. Zo zie je dat bepaalde zaken die ooit als normaal werden ervaren nu kunnen rekenen op gefronste wenkbrauwen of felle ophef. De kleine tentoonstelling is soms een eyeopener, alhoewel mensen die de geschiedenis kennen niet verrast zullen zijn door de tentoongestelde objecten.
De eerste zaal behandelt boeken met een neerbuigende en racistische kijk op niet-westerse volken. Van ‘onschuldige’ kinderboeken met titels als ‘Het Groote Negerboek’, ‘Het melaatse Batakjongetje’ en ‘Oki en Doki bij de nikkers’ tot pseudowetenschappelijke publicaties die de verschillen tussen rassen illustreren. De timing met sinterklaas had natuurlijk niet beter gekund. De expositie legt verbanden tussen het toenmalige westerse superioriteitsdenken en de betuttelende, spottende en karikaturale manier van het uitbeelden van zwarte mensen. Het is maar een kleine stap van het kinderboekenpersonage Roettoet naar Zwarte Piet.
Hitler als kindervriend
De tentoonstelling belicht ook het interbellum en de Tweede Wereldoorlog. Zo is de impact van de Duitse bezetting terug te zien in nazistische literatuur met een antisemitisch karakter. Of een die Adolf Hitler aanprijst als ultieme leider. Wat daarbij verrast, is het banale alledaagse karakter daarvan. Jongensboeken over Duitse soldaten die dapper vechten aan het oostfront, maar ook een publicatie over ‘Der Führer’ als kindervriend.
Het meest opzienbarende onderdeel van de tentoonstelling gaat in op bekeringsliteratuur die is gericht op Joden.
Het meest opzienbarende onderdeel van de tentoonstelling gaat in op bekeringsliteratuur die is gericht op Joden. Boeken met titels als ‘De zoektocht van Leah Rachel’ of ‘Thirza: de aantrekkingskracht van het kruis’. Bedoeld om zieltjes te winnen voor het christendom en met een wel heel racistische en neerbuigende kijk op Joden, zoals blijkt uit dit fragment: ‘Vader Jacobson is boekhandelaar; hij heeft een gebogen neus, een zwarte baard, zware wenkbrauwen en een grondige hekel aan vuile christenen.’ Uit een artikel bij de tentoonstelling blijkt dat dit soort bekeringslectuur tot zeer recent nog in Nederland werd uitgegeven.
Knusse ruimtes
‘Foute Boeken?’ is een tentoonstelling die op gepaste wijze vragen oproept, maar die vooral de bezoeker de ruimte geeft om zelf te oordelen en te leren van het verleden. Het is een kleine expositie met grote ambities en dat zorgt soms voor het ontbreken van meer context. Zo is een zaal met boeken die je als seksistisch en vrouwonvriendelijk zou bestempelen iets te klein om echt een goed beeld te geven van de veranderingen op dat gebied. Bepaalde thema’s zouden beter tot hun recht komen met een eigen tentoonstelling en soms mis je meer achtergrondinformatie.
‘Moeder, vertel eens wat van AH’ uit 1942. | Afbeelding: Museum Meermanno
Toch weet ‘Foute Boeken?’ in de knusse ruimtes van Meermanno ook een prikkelende spanning te creëren tussen het intieme en stoffige karakter van boeken en hun controversiële en aanstootgevende inhoud. Het o zo geliefde boek als een potentiële bron van gevaarlijke ideeën, verouderde denkbeelden en subversieve gedachten. Uiteindelijk heeft de bezoeker het laatste woord en wordt die in een zaal uitgenodigd om met een scheurboek zijn mening te geven over de boeken op de tentoonstelling.
‘Foute boeken?’, t/m zondag 1 maart 2020, Museum Meermanno. Meer informatie: www.meermanno.nl
Dit artikel wordt u gratis aangeboden. Wilt u meer lezen over kunst en cultuur in de Haagse regio? Klik hier voor een (proef)abonnement en meldt u zich hier aan voor onze wekelijkse nieuwsbrief.
