Nieuw onderzoek naar Rembrandts van Mauritshuis, echt of niet?

‘Het Rembrandt-onderzoek houdt nooit op,” zegt conservator Ariane van Suchtelen donderdag (17 april) in het Mauritshuis na afloop van de presentatie van een onderzoek naar drie werken uit de eigen collectie. Nieuwe onderzoeksmethoden brachten nieuwe zaken aan het licht. Maar wie weet, mogelijk worden er later weer nieuwe dingen ontdekt. De drie schilderijen zijn ‘Portret van Rembrandt met ringkraag’ (ca.1629), ‘Studie van een oude man’ (ca. 1655-1660) en ‘Tronie van een oude man’ (ca.1630).

Tronie van een oude man

De tronie – een kop die niet een specifiek portret is –  is het interessantst. De grote Rembrandt-paus Ernst van de Wetering (1938-2021) oordeelde ooit dat de oudere man die ons zo indringend aankijkt wel degelijk een echte Rembrandt is. We komen hier in elk geval heel dicht bij de meester, vertelt restaurator Carol Pottasch. “Uit onderzoek blijkt dat het paneel waarop de tronie is geschilderd van dezelfde boom afkomstig is als twee andere schilderijen die zeker van Rembrandt zijn. Dus dit paneel is vrijwel zeker in het atelier van Rembrandt ontstaan. Sommige delen zijn van hoge kwaliteit.”

‘Tronie van een oude man’ (ca.1630). | Foto: Mauritshuis

Daar staat dan weer tegenover dat de penseelvoering wat grof is en verfstreken precisie missen. Bovendien is de achtergrond ooit overschilderd en die verf kan met de  huidige technieken niet worden verwijderd. Pottasch: “Daarom kunnen we geen definitief oordeel geven. Mogelijk is het van een leerling of medewerker van zijn atelier, of toch van Rembrandt zelf?”

Studie van een oude man

Dan de ‘Studie van een oude man’. Dit doek is bijzonder omdat er een vermoedelijk originele handtekening (signatuur) van Rembrandt op staat. Maar dat is geen garantie. Meesterschilders zetten wel eens een krabbel op een doek van een leerling.

‘Studie van een oude man’ (ca. 1655-1660). | Foto: Mauritshuis

Dit werk is echt te slecht om een Rembrandt te kunnen zijn, doceert Pottasch. “De ogen zijn vlekkerig, de neus is minder duidelijk. Langs de kin van de man zijn in de onderlaag stevige lijnen aangebracht als correctie tijdens het schilderen. Mogelijk Rembrandt zelf die het werk van zijn leerling corrigeerde. Eindoordeel: gemaakt door een medewerker uit Rembrandts atelier.”

Portret jonge Rembrandt

De aantrekkelijke jonge Rembrandt met ringkraag uit 1629 is weer een ander geval. Er bestaat namelijk nog een versie van en die bevindt zich in het Germanisches Nationalmuseum in Neurenberg. Lang claimden beide musea dat hun portret het echte was. Jammer voor het Mauritshuis, maar in 1999 werd ontdekt dat zijn versie een kopie is van het vroege zelfportret in Duitsland. En dus wordt de Haagse versie geen zelfportret meer genoemd, maar portret.

‘Portret van Rembrandt met ringkraag’ (ca.1629). | Foto: Mauritshuis

Hoe ging dat? Restaurator Sabrina Meloni: “De eerste ‘dominosteen’ die destijds viel en het beeld deed kantelen was de vondst van een gedetailleerde voorbereidende schets onder de verf van het schilderij in het Mauritshuis. Rembrandt maakte dergelijke schetsen nooit, dus dit moet een kopie zijn door iemand die heel precies te werk ging.”  De maker moet een van de betere leerlingen van Rembrandt zijn, bijvoorbeeld Gerrit Dou of Jan Lievens.

De drie onderzochte schilderijen hangen nu in de Rembrandtzaal van het museum. Via ipads kan compacte informatie over de onderzoekingen worden bekeken.

^{‘Rembrandt?’, tot en met 13 juli, Mauritshuis. Meer informatie: www.mauritshuis.nl}