Met Ciconia terug naar het Weense fin-de-siècle

Het Haagse strijkorkest Ciconia Consort staat bekend om zijn gedurfde concerten rond een thema. Ditmaal stelde dirigent en artistiek leider Dick van Gasteren een programma samen rond het Weense fin-de-siècle, ‘Wiener Maiblumen’. Met Sachertorte in de hand kan het publiek in Delft en Den Haag luisteren naar componisten van Schubert tot Schönberg. Als stersolist is sopraan Lenneke Ruiten uitgenodigd.

Ruiten ziet de muziek in het fin-de-siècle alle kanten opgaan. “Zemlinsky laat voorzichtig de tonaliteit los, terwijl Korngold nog overrijp-romantisch repertoire schrijft. Schönberg begint met de intellectuele twaalftoonsmuziek, maar er is ook de bijna schlager-achtige muziek van Sieczynski,” somt ze op. “Dat vind ik bijzonder aan dit programma: er is cultureel gezien voor elk wat wils.”

Heimwee naar oude wereld

Behalve een explosie van creativiteit ziet Ruiten ook iets duisters in de periode. “Als je kijkt naar de libretti en poëzie is die best donker. Het is ook de tijd vlak voor en tussen de wereldoorlogen. Ik ben er terughoudend in de muziek als gevolg daarvan te duiden, maar oorlogen gaan altijd gepaard met grote menselijke veranderingen en beklemmingen, met afbraak en opbouw. In de muziek voel je het afstoten van de oude wereld en het begin van een nieuwe zoektocht. Het is de afsluiting van de bekende wereld, de harmonie als maatstaf mag voor ’t eerst losgelaten worden. Naast de drang naar vernieuwing zit er in dit programma ook een bepaalde heimwee naar die oude wereld. En naast heel zware teksten is er ook operette van een grappige oppervlakkigheid, waarvan je denkt: nou jongens, kan het wat chiquer!”

Het Ciconia Consort o.l.v. Dick van Gasteren. | Foto: Jan Hordijk

Die diversiteit vraagt iets van een vertolker. “Ik heb in vroegere zomers wekenlang aan het Franz Schubert Institut de Duitse liedkunst en poëzie bestudeerd. Elke periode heeft zijn eigen woordkeus, ritme en symboliek. Je moet wéten uit welke tijd een lied komt om het goed te kunnen interpreteren.”

Ambassadrice van de barok

Lenneke Ruiten zingt over de hele wereld uiteenlopende projecten, van kleinschalig tot reusachtig, van concert tot opera. “Wat ze gemeen hebben, is dat de stukken passen bij mijn stem. Van de week zong ik met Emmanuelle Haïm en het Concertgebouworkest. Haïm noemde mij een ambassadrice voor de barokmuziek. Dat is echt een te grote eer. Zij neemt mij steeds mee om Händel te zingen met moderne orkesten en dat werkt heel goed, maar ik ben geen barokspecialist. Ik heb ook al heel lang geen ‘Matthäus Passion’ gezongen. Ik mis dat wel. Ik vind die Nederlandse Matthäus-/Johannescultuur fantastisch, maar in andere landen zingen ze met Pasen even lief een ‘Hohe Messe’ of ‘Ein deutsches requiem’ van Brahms en dat is óók geweldig.”

“Wat ik het meeste heb gezongen is toch opera. Als ik íets ben, ben ik een Mozartzangeres, een ‘mozartiënne’. Ik zie Mozart als het centrum van alles. Je kunt van daaruit naar de Weense muziek, maar ook naar Bach en Händel, naar Verdi, en je komt uiteindelijk altijd terug bij Mozart, met zijn gezonde manier van zingen, zijn flexibiliteit. Zijn liederen zijn zo slim en simpel, het zijn operaatjes op zich.”

Elly Ameling Ring

In 2023 kreeg Ruiten de prestigieuze Elly Ameling Ring uit handen van bas Robert Holl. Bij beiden volgde zij zelf regelmatig masterclasses. Ze vindt het bijzonder in die traditie te staan. “Ik heb ook les gehad van Hans Hotter,” haalt ze op, “liederen van Richard Strauss die hij ooit nog heeft gezongen, begeleid door Strauss zelf! Als je dat beseft sta je echt met een voet in het verleden. Dat vond ik als student al heel bijzonder maar nu, zo veel jaar later, helemaal.”

• Ciconia Consort en Lenneke Ruiten, ‘Wiener Maiblumen’, zondag 21 april, 11.00 uur, Theater de Veste, Delft en zondag 12 mei, 15.30 uur, Nieuwe Kerk, Den Haag. Informatie en kaarten: www.ciconiaconsort.nl