Johan Doesburg 1955-2025 – Groot regisseur die de controverse niet schuwde
De bekende Haagse toneelregisseur Johan Doesburg is vrijdag op 69-jarige leeftijd overleden. Hij regisseerde talloze stukken bij het Nationale Toneel en schuwde de controverse niet.
Doesburg leed al geruime tijd aan longkanker. Hij koos voor euthanasie, blijkens de rouwkaart. Daarop wordt geciteerd uit Shakespeares ‘Hamlet: ‘Bereidheid, daar gaat het om. Aangezien geen mens, wanneer hij gaat, iets weet van wat hij achterlaat, waarom dan niet bijtijds gegaan? Genoeg.’
Doesburg begon in 1993 als regisseur bij het Nationale Toneel. Eerder had hij al stukken geregisseerd in het Theater aan de Haven en bij Korzo. In 1994 werd hij samen met Ger Thijs artistiek leider bij het NT (het huidige Nationale Theater, HNT), een ongelukkige combinatie die tot veel conflicten leidde. Doesburg regisseerde een groot aantal toneelstukken, klassiekers als ‘Hamlet’, ‘Medea’ en ‘Faust’, maar ook werk van moderne schrijvers als Sarah Kane en Enda Walsh.
Caesar in het Atrium
DHC-recensent Floor de Booys herinnert zich nog een aantal bijzondere producties. “In 1995 regisseerde hij ‘Julius Caesar’ van Shakespeare, Het stuk werd opgevoerd in het Atrium van het nieuwe stadhuis, dat daarmee werd geopend. Ik heb toen een paar avonden als figurant meegespeeld en daarover verslag gedaan in de Haagsche Courant. Doesburg kon groot denken. Hij liet paarden door het Atrium galopperen. Lou Landré speelde de rol van Caesar, Will van Kralingen die van zijn vrouw Calpurnia. Doesburg rookte voortdurend en snoof openlijk coke. Hij was geniaal en licht ontvlambaar. Een figurant die op eigen initiatief een lauwerkrans op het hoofd van burgemeester Havermans zette, sloeg hij tegen de grond. Toen ik later ‘Othello’ niet zo goed vond, moest ik bij hem op audiëntie. Ik verdedigde me. Dat vond hij geloof ik wel grappig. Daarna kon ik gaan.”
Houellebecq en Grunberg
Veel succes had hij met zijn bewerkingen van eigentijdse boeken, zoals ‘Elementaire deeltjes’ (2005) naar de roman van de Franse schrijver Michel Houellebecq , ‘Tirza’ van Arnon Grunberg, ‘De prooi’ (2012), naar het boek van Jeroen Smit over ABN Amro en ‘Het stenen bruidsbed’ (2014), de klassieke roman van Harry Mulisch uit 1969 over het bombardement op Dresden.
Maar ruim voordat Doesburg aantrad aan het Korte Voorhout en de Schouwburgstraat was hij al bekend en ook omstreden. In 1987 koos hij het door sommigen als antisemitisch beschouwde stuk ‘Het vuil, de stad en de dood’ van de Duitse theatermaker en filmregisseur Rainer Werner Fassbinder als afstudeerproject aan de Theaterschool in Amsterdam. Dat leidde tot felle protesten uit de Joodse gemeenschap. Acteur Jules Croiset zette uit protest zijn eigen ontvoering door ‘fascisten’ in scène. In 2002 kon het wel. Doesburg bracht het stuk toen in Den Haag op de planken.
In 2011 volgde de Amsterdamse regisseur Theu Boermans Doesburg op als artistiek leider bij het Nationale Toneel. Doesburg bleef nog een paar jaar aan als ‘huisregisseur’, maar uiteindelijk zaten Boermans en hij elkaar te veel in de weg. Doesburg nam in 2015 afscheid met de monsterproductie ‘Genesis’ in het Zuiderstrandtheater. Hij werd toen benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw.
Veel prijzen voor acteurs
In de periode daarna was Doesburg als freelancer actief. Zo deed hij de regie van de toneelvoorstellingen ‘Achter het Huis’, geïnspireerd op het dagboek van Anne Frank, en ‘Judas’, naar het boek van Astrid Holleeder. Zijn laatste project was in 2022 ‘Gif’ voor Kobra Theaterproducties. Stefan de Walle en Carine Crutzen speelden daarin een stel dat een kind had verloren.
Veel acteurs die Doesburg regisseerde sleepten belangrijkste toneelprijzen in de wacht. Zo ontving Gijs Scholten van Aschat de belangrijkste toneelprijs, de Louis d’Or, voor zijn rol in ‘Decadence’, Doesburgs debuut bij het Nationale Toneel. Ariane Schluter kreeg in 2003 de Theo d’Or voor haar spel als Nina Leeds in ‘Strange Interlude’ en Kees Hulst ontving in 2010 de Louis d’Or voor zijn rol als Jörgen Hofmeester (de vader) in ‘Tirza’. Ook daarom was Doesburg, of ‘Does’ zoals zijn koosnaam luidde, een groot regisseur: hij gaf zijn acteurs de kans te stralen. In een interview zei hij ooit: “Ik hou van acteurs. Los van de nukken en de gebruiksaanwijzing die ze allemaal hebben, zijn het sensitieve mensen een rijke verbeelding.”