Huygens perfectioneerde uurwerk: de balansveer bestaat 350 jaar
De Haagse wetenschapper Christiaan Huygens bedacht 350 jaar geleden een essentiële verbetering van het draagbare uurwerk, de balansveer. Stichting Haegsche Tijd viert deze uitvinding.
Het is een klein mechanisch object, de balansveer die Christiaan Huygens in 1675 uitvond. “Maar het belang ervan is groot,” zegt Joost Albers, voorzitter van de Stichting Haegsche Tijd, die zich bezighoudt met de geschiedenis van de tijdmeting in het algemeen en die van Haagse uurwerken in het bijzonder. “Huygens vond een spiraalvormige veer uit, die de werking van uurwerken vele malen nauwkeuriger maakte, dan voorheen. Huygens had eerder al het slingeruurwerk uitgevonden, maar dit was een nieuwe stap en een die 350 jaar later nog steeds actueel is. De balansveer is nog altijd een essentieel onderdeel van kleinere mechanische klokken en horloges. Dat is een prestatie, die erom vraagt uitgebreid gevierd te worden,” aldus Albers.
Maar eerst nog even terug in de tijd. De wetenschapper Christiaan Huygens (1629-1695) was een zoon van de beroemde schrijver, diplomaat en stadhouderlijk secretaris Constantijn. Hij erfde zijn vaders later afgebroken stadpaleisje op het Plein en het buitenhuis Hofwijck in Voorburg, dat er gelukkig nog wel is. Vader en zoon zijn beiden begraven in de Grote of St. Jacobskerk.
Huygens was opgetogen toen hij de balansveer had geconstrueerd. Hij schreef zijn broer Lodewijk, die gezinsuitbreiding had gekregen: ‘Het is een genoegen om op deze manier reden te hebben voor wederzijdse felicitaties aan de één voor kinderen van het vlees, aan de ander voor kinderen van de geest. Zoals jouw jongen knap is, is mijn dochter, de nieuwe uitvinding, ook mooi in haar soort en zal ze lang leven’. Albers: “Dat is dus inderdaad gebeurd!”
Zwitserse waardering
Zoals dat wel vaker gaat, is er in het buitenland meer waardering voor een Nederlandse uitvinding dan hier. In dit geval gaat Zwitserland met zijn enorme horloge-industrie aan kop. In La Chaux-de-Fonds is in het Musée International d’Horlogerie nog tot en met 22 juni de tentoonstelling ‘Innovation in Movement – 350 years of the hairspring’ te zien. De Stichting Haegsche Tijd heeft eraan meegewerkt. Er is onder meer de reusachtige fresco ‘De verovering van de Tijd’ te zien. Hans Erni maakte die voor het Zwitserse paviljoen op de Wereldtentoonstelling van 1958 in Brussel. De schildering toont onder meer Christiaan Huygens met zijn balansveer omringd door René Descartes, Gottfried Wilhelm Leibniz, Isaac Newton en John Harrison. Er zijn ook belangrijke objecten van Nederlandse bodem, zoals een klok van Mathieu Marquerite uit circa 1680 en een Haags Klokje van Salomon Coster (1657).
Fresco van Hans Erni, met onder meer Christiaan Huygens (donkere kleding). | Foto: Musée International d’Horlogerie
Dichterbij wordt Huygens jr. eveneens geëerd. Vanaf 8 oktober is de expositie ‘De balansveer van Christiaan Huygens’ te zien in het Huygens Museum Hofwijck. De verjaardag van de wetenschapper wordt gevierd op 14 april met een lezing in het Venduehuis der Notarissen aan de Nobelstraat. Ook niet leden van de Haegsche Tijd zijn welkom.
Ook kunstenaarsvereniging Pulchri Studio is betrokken bij 350 jaar balansveer. Er worden werken van zeventig Nederlandse en Zwitserse kunstenaars getoond die zijn gemaakt in opdracht van de Stichting Haegsche Tijd, Pulchri en de Zwitserse Ambassade (van 14 juli tot en met 10 augustus). Thema’s zijn onder meer de tijd en Huygens. Er is een prijs voor het beste kunstwerk, die wordt uitgereikt door burgemeester Jan van Zanen. Tijdens het openingsweekend krijgen Nederlandse horlogemerken de gelegenheid zich te presenteren.
Franse en Britse claims
Hoe het nu exact zit met die balansveer is best een ingewikkeld verhaal. Dat is gereconstrueerd door klokkenmaker Rob Memel in zijn artikel ‘De ontwikkeling van Huygens’ spiraalveer (1660 – 1676)’, dat ook als boek verschijnt. Hij schrijft dat drie belangrijkste uurwerkuitvindingen aller tijden zijn: ‘De toepassing van de slinger en de balansveer en de invoering van het kwartskristal’. Hij behandelt verder pogingen vanuit Franrijk en Engeland om de uitvinding van de balansveer te claimen. Tevergeefs, want Huygens verwierf de patenten. Memel: ‘Er is maar één persoon die aanspraak kan maken op de geniale uitvinding van de balansveer: Christiaan Huygens’.
Viering 350 jaar balansveer, 14 april, Venduehuis der notarissen. Aanmelden per mail. Het boek ‘De ontwikkeling van Huygens’ spiraalveer (1660 – 1676)’ kan worden besteld via deze link.
