Zwaardere straffen door aandacht voor femicide: ‘Er gaat vaak langdurig geweld aan vooraf’
De term ‘femicide’ valt steeds vaker in de rechtszaal. Vroeger heette het een ‘crime passionnel’, gepleegd in een opwelling. Nu is er aandacht voor het langdurige geweld dat vaak voorafgaat aan vrouwenmoord en kan duiden op doden met voorbedachten rade.
De 40-jarige Agnieszka werd maandenlang mishandeld in een zwaar vervuilde woning aan de Dierenselaan in Den Haag, totdat ze daar in juli 2023 overleed. Ze werd naakt op bed gevonden, haar lichaam was bont en blauw.
Een 61-jarige man werd afgelopen dinsdag tot tien jaar cel veroordeeld. Voor de verwondingen, niet voor haar dood. Hij heeft daar mogelijk aan bijgedragen door de vrouw veelvuldig te slaan en haar binnen te dringen terwijl ze bewusteloos was, oordeelde de rechtbank, maar een alcoholvergiftiging is waarschijnlijk de spreekwoordelijke laatste druppel geweest.
De man ontmoette de verslaafde en dakloze vrouw bij de Soepbus bij het Centraal Station, nam haar mee naar de gekraakte woning, sloot haar op in zijn kamer en botvierde dagelijks zijn seksuele behoeften op haar. “Hij heeft misbruik gemaakt van haar zwakke en kwetsbare positie,” aldus de rechter. “Hij zag haar als zijn bezit en eigendom.’
Juridisch
In Nederland wordt gemiddeld elke acht dagen een vrouw vermoord, in meer dan de helft van de gevallen door de (ex-)partner. Femicide heet dat. Het Openbaar Ministerie (OM) vraagt sinds 2023 nadrukkelijk aandacht voor het fenomeen, ook in de rechtszaal. “Dat heeft een signalerende functie, maar het is geen juridische term en hij ontbreekt in het Wetboek van Strafrecht,” zegt jurist Mojan Samadi, docent aan de Universiteit Leiden.
Femicide gaat niet om de aanwezigheid van vrouwenhaat bij de individuele dader
Samadi publiceerde vorig jaar de resultaten van haar onderzoek naar ‘het belang van een feministisch perspectief bij gendergerelateerde moorden’. “Femicide is het doden van een vrouw vanwege de positie die ze inneemt in de samenleving,” legt ze uit. “Het is geweld dat samenhangt met de genderrolverdeling en de maatschappelijke ongelijkheid tussen man en vrouw. Het gaat dus niet om de aanwezigheid van vrouwenhaat bij de individuele dader. In de Nederlandse praktijk wordt de term vooral gebruikt voor partnergeweld.”
Burenruzie
De Rijswijker die vorig jaar zijn 38-jarige buurvrouw doodschoot, stelt dat het ging om een uit de hand gelopen burenruzie in plaats van vrouwenmoord. “Dat is van belang, omdat de strafeis zeker hoger zal zijn bij femicide, vanwege de maatschappelijke implicaties,” lichtte zijn advocaat onlangs toe na een zitting bij de Haagse rechtbank ter voorbereiding op de zaak. “Mijn cliënt weet heus wel dat hij niet binnen twee jaar vrij is; de straf voor doodslag bij een burenruzie is ook hoog, maar niet zo hoog als bij femicide. Hij wil bovendien dat het ware verhaal wordt verteld: de speculatie dat hij verliefd was op zijn buurvrouw klopt niet.”
De meldingsbereidheid bij huiselijk geweld is heel laag
“Femicide is op zichzelf geen strafverzwarende omstandigheid,” reageert een woordvoerder van het OM in Den Haag. “Wel worden in elke strafzaak de omstandigheden meegewogen waarbinnen een feit is gepleegd. Wanneer een strafbaar feit binnen huiselijke kring plaatsvindt, per definitie de plek waar iemand zich veilig zou moeten voelen, kan dat meewegen in onze strafeis. Hetzelfde geldt voor een feit gepleegd tegen een partner of ex-partner als daar al vaker geweld aan is voorafgegaan.”
Signalen
Aan vrouwenmoord gaat vaak langdurig geweld vooraf. “Het gaat ons om het herkennen van signalen die wijzen op gevaarlijke situaties,” aldus de woordvoerder van het OM. “De meldingsbereidheid bij huiselijk geweld is heel laag, en áls iemand zich meldt, is dat vaak pas na een hele reeks geweldsincidenten. Het is voor ons dus van belang om erachter te komen hoe dat ene feit geduid moet worden binnen een relatie. Die context is belangrijk om de risico’s in te schatten en dan kan mogelijk urgenter en tijdig worden ingegrepen.”
Aan vrouwenmoord gaat vaak langdurig geweld vooraf
De rechter kan huis-, gebieds- en contactverboden opleggen in een poging slachtoffers van partnergeweld te beschermen. In extreem gevaarlijke situaties is het ook mogelijk om een stalker te verplichten tot het dragen van een enkelband. In Den Haag kan deze sinds eind vorig jaar gekoppeld worden aan een alarmsysteem dat het slachtoffer helpt te vluchten als de drager te dichtbij komt.
Begin 2023 schoot een 45-jarige man zijn ex-vriendin neer bij haar huis aan de Hertzogstraat in Den Haag, omdat ze met een ander zou gaan trouwen. “Als de kogel een paar millimeter verder haar gezicht in was gegaan, was ze er niet meer,” zei de officier van justitie. De Hagenaar kreeg twaalf jaar celstraf voor poging tot moord; het OM had veertien jaar geëist, dat had maximaal twintig jaar kunnen zijn. “Doorgaans wordt niet het wettelijk strafmaximum gevorderd door het OM,” vertelt Samadi. “De strafmaxima in Nederland zijn best wel hoog: 25 jaar voor doodslag, levenslang of 30 jaar voor moord.” De opgelegde gevangenisstraffen liggen gemiddeld lager, maar vaak wordt ook tbs opgelegd. “Juist bij dit soort ernstige misdrijven spelen de omstandigheden een belangrijke rol. Langdurig geweld voorafgaand aan femicide is een patroon dat doden met voorbedachten rade impliceert.”
Cultureel probleem
“In andere Europese landen, zoals Spanje, komt femicide relatief gezien veel minder vaak voor,” stelt de onderzoeker. Volgens haar komt dat doordat geweld tegen vrouwen daar twintig jaar geleden al is erkend als cultureel probleem. “Er zijn aparte telefoonlijnen van de politie, gespecialiseerde rechtbanken en campagnes waarmee mannen nadrukkelijk worden aangesproken op ‘machogeweld’.” Naast veel Latijns-Amerikaanse landen, hebben ook Malta, Cyprisch en Kroatië femicide expliciet strafbaar gesteld. Staatssecretaris Ingrid Coenradie (PVV, justitie en veiligheid) wil dat in Nederland doen voor psychisch geweld, zoals dwingende controle en stalking, omdat dit wordt gezien als rode vlag in aanloop naar vrouwenmoord. “Maar bijzondere strafbaarstelling en hogere straffen alleen lossen gendergerelateerd geweld niet op,” benadrukt Samadi. “Daarvoor is een cultuurverandering, en dus een veel bredere aanpak, nodig.”
De redactie biedt u dit verhaal gratis aan. Meer Haagse verhalen? Neem een (proef)abonnement op weekkrant Den Haag Centraal. Elke donderdag in de bus. De krant is ook verkrijgbaar bij onze verkooppunten.
