Haagse universiteitscampus streng beveiligd uit vrees voor terreur, spionage en corruptie
Volgens de Universiteit Leiden zijn er op de Campus Den Haag grote veiligheidsrisico’s, maar studenten en staf voelen zich juist onprettig en geïntimideerd door de strenge maatregelen. Interne documenten die deze krant opvroeg, bieden een inkijkje in de veronderstelde dreiging.
Op 13 oktober 2023, zes dagen na de grootschalige aanval van Hamas op Israël, sluit de Universiteit Leiden plotseling de deuren van de Campus Den Haag aan de Turfmarkt vanwege een ‘verhoogd veiligheidsrisico’. Over de precieze reden wordt niets naar buiten gebracht. Studenten en medewerkers tasten in het duister, speculaties doen de ronde. Twee bronnen die anoniem wensen te blijven vermoeden dat de sluiting te maken had met twee Arabischsprekende mannen die videobellend de campus binnenkwamen en het gebouw filmden.
Click here for the English version of this article.
Als de campus opnieuw de deuren opent, zijn de veiligheidsmaatregelen opgeschaald. Allereerst met de controle van LU-Cards, de toegangspassen voor de gebouwen. De universiteit stelt dat dit moet bijdragen aan een sfeer waarin ‘iedereen zich veilig voelt om openlijk van gedachten te wisselen’ en om ‘een goed beeld te krijgen van wie er wanneer zich in het gebouw bevindt’. Om de extra controles uit te voeren wordt extern beveiligingspersoneel ingehuurd. Ook worden er undercover zogenaamde ‘pro-actieve beveiligers’ ingezet en moeten bezoekers zich aanmelden via een QR-code.
‘Spanningen’
De Universiteit Leiden heeft de afgelopen anderhalf jaar het veiligheidsbeleid aangescherpt op alle faculteiten, maar vooral op de Haagse campus. In gesprekken met Den Haag Centraal (DHC) vertellen studenten en medewerkers dat ze zich hierdoor onprettig of zelfs onveilig voelen. Waarop de maatregelen zijn gebaseerd, was tot dusver in nevelen gehuld – ook antwoorden op vragen vanuit de Universiteitsraad brachten geen helderheid. In openbare communicatie is de universiteit terughoudend en verwijst ze in algemene zin naar ‘spanningen in de wereld’. Daarnaast stelt de universiteit dat de aanwezigheid van ‘verschillende ministeries en veiligheidsorganisaties’ meeweegt, maar welke concrete risico’s dat oplevert voor de campus meldt ze niet.
Bij een deel van het universiteitspersoneel is sprake van naïviteit of argeloosheid
Een beroep van deze krant en andere partijen op de Wet open overheid (Woo) levert wél nieuwe informatie op over het veiligheidsbeleid op de Haagse campus. DHC kreeg inzage in mailwisselingen, interne memo’s en een risicoanalyse van onderzoeksbureau Dyami Security Intelligence. In de verkregen documenten worden terrorisme, spionage en corruptie als grote veiligheidsrisico’s aangemerkt. Ook geven ze inzicht in de denkwijze achter het strenge beleid.
De afdeling Veiligheidszaken heeft op de Campus Den Haag een ‘specifieke dreiging’ geconstateerd die raakt aan ‘mogelijk terrorisme en (militant) activisme’, blijkt uit de analyse van Dyami. Het rapport, dat op 11 januari 2024 is overhandigd aan de universiteit, concludeert dat er op de campus ‘ernstige’ veiligheidsproblemen zijn. De thematiek van de opleidingen aan de campus – zoals crisismanagement, terrorisme en conflictstudies – zou ‘kwaadwillende partijen’ aantrekken, zoals buitenlandse inlichtingendiensten die mogelijk studenten kunnen beïnvloeden. Daarnaast zou de ‘veelkleurigheid aan internationale studenten’ en de ‘combinatie van studenten uit China en Iran’ extra veiligheidsrisico’s opleveren.
Argeloosheid
Ook ‘de aanwezigheid van een studentenpopulatie van Joodse afkomst die in zichzelf in negatieve zin aandachttrekkend is voor activistische groeperingen en studenten van islamitische religie’ en ‘het activistisch karakter van een deel van de studentenpopulatie met getoonde loyaliteiten naar terroristische groeperingen in het Midden-Oosten (from the river to the sea Palestine will be free)’ vormen risico’s voor de veiligheid op de campus, aldus de onderzoekers. Bovendien ontbreekt het volgens hen aan veiligheidsbewustzijn: bij een deel van het universiteitspersoneel zou sprake zijn van ‘naïviteit of argeloosheid’.
De beveiliging hoort ons toch te beschermen?
In totaal formuleert het onderzoeksbureau zeventien scenario’s die veiligheidsrisico’s kunnen opleveren. Zeven daarvan krijgen het label ‘hoog risico’ en zouden met spoed moeten worden ingedamd, omdat er ‘mensenlevens in het geding zijn’. De inhoud van deze scenario’s is in de verkregen documenten volledig zwartgelakt. Wel zijn de overkoepelende categorieën zichtbaar. Daaruit is op te maken dat drie scenario’s in de categorie terrorisme en activisme en één in de categorie overig om directe actie vragen.
De specifieke bedreigingen zijn volledig zwartgelakt. (DHC)
Het rapport gaat ook in op de context van de dreiging. Zo waarschuwt het rapport dat de situatie in het Midden-Oosten kan ‘leiden tot activiteiten van polariserende groeperingen met leden die onder meer als student verbonden zijn aan de universiteit’. Verder stellen de onderzoekers dat waarden rond diversiteit, inclusiviteit en klimaat ‘niet altijd door alle studenten en sommige medewerkers van met name islamitische huize’ worden gedeeld.
Potentieel doelwit
De conclusie luidt dat de wetenschappelijke wereld blootstaat aan dreiging ‘van buitenaf en van binnenuit’. Niet alleen internationale spanningen, ook nationale ontwikkelingen zorgen ervoor dat de campus een potentieel doelwit is. Zo wijzen de onderzoekers op activisme ‘variërend van vreedzame demonstraties tot violent militant activisme’ dat geïnspireerd is op thema’s als klimaat, migratie, asiel en ‘een cancelcultuur’. Hoe deze landelijke en mondiale kwesties specifiek tot dreiging leiden op de Haagse campus, staat in een zwartgelakte sectie van de analyse. Te lezen is slechts dat Den Haag als regeringscentrum ‘extra aantrekkingskracht biedt aan […] terroristische en activistische groeperingen’ en dat op de campus dikwijls evenementen en lezingen plaatsvinden ‘met een gevoelig karakter’.
De universiteit besluit naar aanleiding van het rapport een speciale meeting te organiseren om de resultaten te bespreken. Hoewel het rapport geen specifieke maatregelen aanbeveelt, staat in een intern memo van de universiteit de wens om ‘de bevindingen en aanbevelingen uit het rapport te prioritiseren (sic)’. Ook meldt het memo dat ‘de urgentie van het moment om spoedige besluiten vraagt over al dan niet aanvullende maatregelen’.
Incidenten
Sinds er verscherpte maatregelen van kracht zijn op de Campus Den Haag, hebben zich verschillende incidenten voorgedaan. Zo bezoekt studente Nina* in mei 2024 op de campus een bijeenkomst van studentenorganisatie Students for Palestine. Na afloop neemt een man een foto van haar. “Na het maken van de foto rende hij weg en verstopte hij zich achter een paal.” Toen Nina hem ernaar vroeg, ontkende hij een foto te hebben gemaakt. “Een beveiliger, die achter mij stond, zag het gebeuren maar deed niets. We vroegen de receptie om uitleg over wat er gebeurde, maar zij konden geen antwoord geven. De beveiliging hoort ons toch te beschermen?”
Als ik eraan terugdenk hoe vijandig de studenten bejegend werden, word ik nog steeds emotioneel
PhD-studente Leila* wil op een zaterdagochtend in 2024 een paar uur werken op de Haagse campus als ze bij binnenkomst wordt gevraagd haar LU-Card te tonen. Standaardprocedure, maar de Arabische Leila ziet dat twee witte studenten zonder controle mogen doorlopen. Ze loopt boos weg en gaat werken in een koffietentje even verderop. Naomi*, betrokken bij de Afro Student Association (ASA), is in februari 2024 haar LU-Card vergeten, maar krijgt op vertoon van de app toegang tot de faculteit. Als ze terugkomt van haar lunchpauze en het systeem eruit ligt, wordt haar de toegang geweigerd, terwijl haar spullen nog binnen liggen. “Ik mocht mijn tas halen, maar daarna moest ik vertrekken.” Niet veel later vergeet de studente opnieuw haar pas. “Toen zeiden ze (de beveiliging, red.) dat ik de volgende dag niet op de campus mocht komen.”
Emotioneel
Maar een van de opvallendste incidenten speelt zich al kort na de plotselinge sluiting van de Haagse campus af. Op 9 november 2023 houdt Students for Palestine er een onaangekondigde teach-in, een bijeenkomst met toespraken. Uit solidariteit met de Palestijnen eist de studentenorganisatie dat de Universiteit Leiden haar banden met Israëlische instellingen verbreekt. De universiteit, overvallen door de onaangekondigde manifestatie, schakelt de politie in. Eigen beveiligers, onder wie de undercoverbeveiligers, proberen een megafoon af te pakken en maken foto’s van demonstranten, blijkt uit een reconstructie van universiteitsblad Mare.
Terugkijkend op die dag noemt universitair docent Internationale Studies Judith Naeff de situatie ‘intimiderend’. “Toen de deelnemers het gebouw verlieten, probeerden beveiligers de studenten tegen te houden en naar de politieagenten te duwen.” Eenmaal buiten vluchtte Naeff met drie anderen kledingwinkel Primark in, waarop een van de beveiligers hen ook daar bleef volgen. Ze vindt het nog steeds lastig om over het incident te praten. “Als ik eraan terugdenk hoe vijandig de studenten bejegend werden, word ik nog steeds emotioneel.”
Het feit dat studenten bang zijn om openlijk te praten, is een probleem
Nina van Students for Palestine was een van de studenten die een duw kreeg van een undercoverbeveiliger, omdat ze de student met de megafoon wilde beschermen. “Hij wilde mijn identiteitsbewijs zien, maar ik gaf alleen mijn LU-Card. Een agent vroeg daarna om mijn ID. Toen ik die overhandigde, haalde de agent de undercoverbeveiliger erbij. Die maakte er een foto van. Wat ze met die foto’s doen, weet ik niet. De universiteit communiceert met de politie en misschien ook met andere veiligheidsdiensten. Sta ik nu op een lijst?”
‘Vijandige omgeving’
Onderzoeksbureau Berenschot, dat in opdracht van de universiteit onderzoek deed naar dit incident, concludeerde in november dat de beveiliging structuur miste en transparanter moet opereren. Daarnaast bleek dat studenten en medewerkers weinig ruimte ervaren om openlijk over politiek gevoelige onderwerpen als de oorlog in Gaza te praten.
Universitair docent Sai Englert heeft veel bezorgde collega’s en studenten gesproken. “Studenten zijn ongerust dat er undercoverbeveiligers rondlopen. Dat creëert wantrouwen. Het feit dat studenten bang zijn om openlijk te praten, is een probleem.” Studente Esma* voerde meerdere gesprekken met de universiteit namens de studentenbeweging OpenLeiden, die is ontstaan in reactie op de beveiligingsmaatregelen. “Studenten geven in gesprekken aan dat ze zich onveilig voelen en zich door de controles etnisch geprofileerd voelen. De universiteit zei daarop: ‘Wij zijn niet perfect’.”
Het lijkt alsof de universiteit haar eigen studenten niet vertrouwt, waardoor studenten ook het vertrouwen in de universiteit verliezen
Pascontroles, beveiliging in burger, de moeite die het kost om een evenement te organiseren (zie kader) en de incidenten hebben diepe sporen nagelaten bij studenten en staf. Voor Naomi voelt de campus inmiddels als een ‘vijandige omgeving’. “Sommige studenten mijden bepaalde plekken, zoals de cafetaria, omdat de ‘undercovers’ daar standaard zitten. Noodgedwongen hangen we rond bij Beehive, het studentencentrum tegenover de campus.”
Volgens Hilde van Meegdenburg, docent Internationale Betrekkingen, is de impact ‘enorm’. “Het lijkt alsof de universiteit haar eigen studenten niet vertrouwt, waardoor studenten ook het vertrouwen in de universiteit verliezen. En zelfs in elkaar: wat als diegene aan de overkant van de tafel een beveiliger in burger is? Dat is heel schadelijk.” Ze meent dat op de campus een proces van ‘securitisatie’ plaatsvindt. “Met wat gezien wordt als bedreiging en wat wordt bedreigd rechtvaardig je veiligheidsmaatregelen. Maar op de universiteit is nooit duidelijk geworden wie waartegen beschermd wordt. We weten dus ook niet of de maatregelen proportioneel zijn.”
Open plek
Opvallend is in dit verband dat het rapport van Dyami ervan uitgaat dat ‘verlaging van de waarschijnlijkheid van een risico kan geschieden door extra maatregelen te nemen in de preventieve sfeer dan wel bestaande maatregelen aan te scherpen. Slechts de kwetsbaarheden zijn hierbij beïnvloedbaar, de dreiging is immers een gegeven’. Met andere woorden: de dreiging staat vast, het risico kan slechts beperkt worden met extra of aangescherpte maatregelen. In theorie is er altijd een weg terug, aldus docent Van Meegdenburg. “Maar in de praktijk blijkt het heel moeilijk om eenmaal genomen veiligheidsmaatregelen weer af te schalen.”
Tegen mij en anderen die dit hebben aangekaart, heeft de universiteit gezegd dat we paranoïde zijn
Controles, registraties, extra beveiliging: is het erg als daarmee de veiligheid wordt gewaarborgd? “Die maatregelen werpen een extra drempel op, bijvoorbeeld om je aan te melden voor een activiteit op de universiteit,” vindt Van Meegdenburg. “Wij worden aangemoedigd in gesprek te zijn met de maatschappij, dan werkt het niet mee als de universiteit vrij letterlijk de toegangspoorten sluit.” Haar collega Judith Naeff vult aan: “Juist nu, in tijden van extreemrechts, hoort de universiteit een open plek te zijn. De universiteit moet transparant worden over de reden voor de maatregelen, zodat de campus weer een veilige omgeving wordt voor iedereen.”
Leila is het intussen zat geworden zich op de campus ‘altijd bekeken’ te voelen en er rekening mee te houden welke kleding te dragen. Ze heeft meerdere gesprekken gevoerd met de universiteit, maar voelde zich niet serieus genomen en vond de uitkomst teleurstellend. “Tegen mij en anderen die dit hebben aangekaart, heeft de universiteit gezegd dat we paranoïde zijn, dat dit niet structureel is en dat het aan ons ligt.” De PhD-studente vertrok en is inmiddels ergens anders werkzaam. “Ik voelde me daar niet meer veilig.”
Reactie College van Bestuur
Het College van Bestuur (CvB) van de Universiteit Leiden stelt in een reactie dat de verscherping van het veiligheidsbeleid inderdaad deels is gebaseerd op de risicoanalyse, maar ook op ‘adviezen van interne veiligheidsexperts, actuele signalen vanuit de universitaire gemeenschap, overleg met externe partners en de wettelijke zorgplicht van de universiteit voor een veilige leer- en werkomgeving’. Over de zwartgelakte onderdelen schrijft de universiteit dat zij ‘terughoudend’ moet zijn met het delen van informatie ‘omdat dit inzicht kan geven in de veiligheidsaanpak en werkwijze en daarmee de effectiviteit ervan kan ondermijnen’.
Over de undercover – ‘proactieve’ – beveiligers schrijft het CvB dat die sinds 12 oktober 2023 rondlopen op de campus, naar aanleiding van ‘bredere veiligheidsafwegingen’. Verder meldt het CvB dat de veiligheidsmaatregelen op de campus ‘continu’ geëvalueerd worden op ‘basis van actuele informatie, signalen en risicoanalyses’. ‘Waar nodig worden maatregelen aangepast, opgeschaald of juist afgebouwd’.
*De naam van deze persoon is bekend bij de redactie, maar is omwille van de privacy gefingeerd of niet volledig weergegeven.
Verantwoording
Den Haag Centraal sprak in totaal met veertien studenten en medewerkers van de Universiteit Leiden over hun ervaring met de beveiligingsmaatregelen. Daarnaast vroeg deze krant via een beroep op de Wet open overheid (Woo) en met hulp van Woo-specialist Tim Staal van expertisecentrum SPOON en ondersteuning van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek documenten op bij de universiteit. Ook werden meerdere vergaderingen van het College van Bestuur met de Universiteitsraad bijgewoond. Onderzoeksbureau Dyami Security Intelligence verzette zich tegen publicatie van de risicoanalyse naar aanleiding van het beroep op de Woo, maar diende niet tijdig een verzoek om een voorlopige voorziening in bij de rechtbank.
Evenementen en flyerbeleid
In november 2023 ‘versoepelde’ de Universiteit Leiden het beleid voor het organiseren van evenementen en het ophangen van flyers. Iedereen die een evenement wil organiseren, levert hetzelfde formulier in via de servicedesk. Interne mailwisselingen, verkregen via de Woo, laten de onderliggende administratie zien: is het thema ‘politiek gevoelig’, zoals een lezing over Palestina, dan worden de faculteit en de afdeling Veiligheidszaken om een aanvullende beoordeling gevraagd. Hamza* vertelt dat hij geen flyers van MENASA (Middle East & North Africa Student Association) in het gebouw aan de Turfmarkt mag ophangen. “Je moet daar speciale toestemming voor krijgen. Alle posters worden van de muur gehaald, zelfs op de wc.” De islamitische studente Elanur Erul mocht geen ‘boekenclub voor dames’ organiseren, omdat dit volgens de universiteit niet inclusief zou zijn. “Op onze boekenclub komen sowieso geen mannen af, maar van de universiteit moesten we de uitnodiging aanpassen.” Ook flyers ophangen is een uitdaging. “De flyers om lid te worden van onze studentenvereniging SABR (Studenten Actief ter Bevordering van Religie, red.) werden verwijderd, omdat ze te religieus zouden zijn,” vertelt ze. “In de stilteruimte mogen we sowieso niets ophangen. Zelfs niet om aan te geven waar Mekka is.” Naomi organiseert voor de Afro Student Association geen evenementen meer op de campus. “Al onze evenementen worden bestempeld als veiligheidsbedreiging. De servicedesk wil honderd details weten als we iets organiseren.” Ook de ruimte waar ASA kantoor houdt in studentencentrum Beehive is onderhevig aan controles. “We hadden een poster hangen van een Palestijns pop-upcafé waarop onder andere een watermeloen te zien was. Vervolgens is de beveiliging onze ruimte binnengelopen en is de poster weggegooid.” Docent Judith Naeff wilde een poster ophangen over een lezing over migratie, waarbij de Leidse universitair docent Nadia Bouras zou spreken. “De baliemedewerker weigerde, omdat de poster te politiek zou zijn. Terwijl daar nota bene de afdeling antropologie zit! Dit resulteert in het gevoel dat er een ontmoedigingsbeleid is.”
De redactie biedt u dit verhaal gratis aan. Meer Haagse verhalen? Neem een (proef)abonnement op weekkrant Den Haag Centraal. Elke donderdag in de bus. De krant is ook verkrijgbaar bij onze verkooppunten.
