Demonstratiekoorts: het knettert weer op het Malieveld

Van boze boeren tot coronaprotesten, demonstreren in de hofstad is terug van weggeweest. Het stadhuis heeft er de handen vol aan, bleek vorige week weer op het Malieveld.

Door

Het is een roerig demonstratiejaar voor Den Haag. Boeren legden de binnenstad plat, rond Zwarte Piet-protesten was de spanning om te snijden en bij coronademonstraties kwam het tot wanorde en arrestaties. Zo ook vorige week zondag, toen een vredige (hoewel verboden) manifestatie tegen de coronabeperkingen later op de dag een grimmige wending nam.

Over de escalatie, het politieoptreden en de relschoppers wordt driftig getwist en gespeculeerd, met als inzet de beeldvorming van het protest. Eén ding staat vast: in de hofstad is demonstreren terug van weggeweest.

 

In Den Haag zijn er zo’n 1600 demonstraties per jaar. Twintig jaar geleden waren dat er maar 350
Berend Roorda, rechtsgeleerde in Groningen

 

Den Haag heet de demonstratiehoofdstad van Nederland, al doet Amsterdam daar tegenwoordig weinig voor onder. Jaarlijks vinden zo’n 1600 betogingen plaats op plekken als de Koekamp, het Malieveld, de Hofplaats, het Plein en op de stoep van ambassades of bedrijven als Shell. “Twintig jaar geleden waren het er maar zo’n 350 per jaar,” zegt Berend Roorda, als universitair docent aan de Rijksuniversiteit Groningen gespecialiseerd in demonstratierecht.

Malieveld

Het knettert weer op het Malieveld, en daarbij ligt de burgemeester geregeld onder vuur. De chaos van het eerste boerenprotest werd Pauline Krikke nagedragen. Zwarte Piet ligt zó gevoelig, dat de burgemeester het eigenlijk nooit goed kan doen. En na de ophef over het drukbezochte Black Lives Matter-protest op de Dam in Amsterdam vonden sommige Haagse partijen het onbestaanbaar dat een racismeprotest op het Malieveld werd toegestaan.

Toen Johan Remkes vorige week de demonstratie van Viruswaanzin verbood wegens ‘een gevaar voor de volksgezondheid gecombineerd met een risico op ongeregeldheden’ – de verwachte opkomst was te hoog, mede vanwege dj’s, en de politie had signalen dat er hooligans wilden komen – kreeg hij het verwijt van ‘willekeur’. Het kwam tot een kort geding, waarin de rechter Remkes in het gelijk stelde.

 

Sinds september zijn er 968 demonstraties in Den Haag aangemeld. Twee hiervan zijn verboden

 

Demonstreren is een grondrecht, dat zelden wordt ontzegd. Sinds september vorig jaar zijn er 968 demonstraties in Den Haag aangemeld, zegt de gemeente desgevraagd. Hiervan zijn er twee verboden, allebei betogingen van afgelopen zondag. Naast het Viruswaanzin-protest stond namelijk ook een megapetitie tegen premier Mark Rutte gepland, waaraan weinig ruchtbaarheid is gegeven.

“Iedereen moest zijn klachten op een briefje schrijven, in een petfles stoppen en in de Hofvijver gooien,” zegt Remkes’ woordvoerder. “De organisatie rekende op honderdduizend flessen. Een milieudelict, maar dat terzijde. Omdat de twee demonstraties parallel liepen, zou dezelfde kans op ongeregeldheden ook bij dit protest spelen.”

Vrijdagmiddag kwam daar een derde demonstratie bij. Remkes verbood opnieuw een Malieveld-betoging van Viruswaanzin gezien de verwachte omvang, voortekenen van wanorde en ‘geen indicaties dat de organisatie bereid en/of in staat is maatregelen te nemen die noodzakelijk zijn voor een ordelijk verloop’.

Verbieden

Een burgemeester kan een manifestatie verbieden of beëindigen vanwege risico’s voor gezondheid, verkeer of wanorde, legt rechtsgeleerde Roorda uit. “Vóór de coronacrisis was het gezondheidscriterium zelden aanleiding om demonstraties te verbieden. Maar het is wel bedoeld voor situaties als deze. In de wetsgeschiedenis wordt een epidemie als voorbeeld genoemd.”

Vanwege het coronavirus liggen massale bijeenkomsten aan banden. Klimaatactiegroep Extinction Rebellion loste dit creatief op door duizend paar schoenen op het Plein te zetten. Op het Malieveld stonden Black Lives Matter-betogers als damschijven uit elkaar om een herhaling van de Amsterdamse heisa te voorkomen.

 

Langzaamaan verschuift de politie de nadruk weer naar handhaven en verbieden, zoals vroeger
Berrie Hanselman, onderzoeker in Leiden

 

Ingewikkelder ligt het bij Viruswaanzin, dat juist ageert tegen ‘de anderhalve meter’. De betogers onderstreepten die boodschap zondag met een groepsknuffel. “Vanuit hen gezien is het wel logisch dat ze zo demonstreren,” vindt Roorda. “De regels overtreden waar jij het niet mee eens bent, is een effectieve manier om je punt te maken.” Toen er, ondanks het verbod, toch mensen kwamen opdagen, stond Remkes een halfuurtje demonstreren toe. “Vanuit demonstratierechtelijk opzicht is dat prijzenswaardig,” aldus Roorda. “Een bestuurder moet altijd bekijken of het volgens de wettelijke criteria echt noodzakelijk is om een manifestatie te beëindigen.”

Escalatie op Malieveld

Toen de politie een einde wilde maken aan de demonstratie, liep het toch uit de hand. De gemeente wijdt de escalatie aan herrieschoppers en demonstranten die weigerden te vertrekken. Veel betogers wijzen op buitensporig politiegeweld tegen betogers en omstanders, daarbij schermend met filmpjes op sociale media. Zelfs een ‘law and order’-partij als Hart voor Den Haag/Groep de Mos, die gewoonlijk niets opheeft met kritiek op de politie, windt zich op over het optreden van de mobiele eenheid.

“De rol van de politie is veranderd,” observeert Berrie Hanselman, die al jaren onderzoek doet naar geweld bij demonstraties. Hanselman, inmiddels gepensioneerd, werkt bij de Universiteit Leiden aan een proefschrift over links-extremisme. “In de jaren zestig en zeventig was de politie ontzettend repressief. Zo snel mogelijk de knuppel erop. Toen kwam de tijd van de behulpzame agent: de politie was je beste vriend. Langzaamaan verschuift de nadruk weer naar handhaven en verbieden, zoals vroeger.”

 

Hooligans doen het puur voor de kick. Dit zijn prachtige gelegenheden om de politie eens te jennen
Berrie Hanselman, onderzoeker in Leiden

 

Tegelijk ziet hij steeds vaker dat demonstraties worden gekaapt door kleine, gewelddadige groepjes. “Bij de antiglobaliseringsprotesten in jaren negentig gingen honderdduizenden de straat op, maar namen een paar honderd anarchisten de boel over. Diezelfde groep bestaat nog.” Ook hooligans duiken soms op. Volgens de gemeente waren er voetbalsupporters onder de relschoppers. “Die doen het puur voor de kick,” zegt Hanselman. “Dit zijn prachtige gelegenheden om de politie eens te jennen.” Maar ze verstieren het voor de eigenlijke demonstranten, zegt hij. “Een grote groep mensen met de beste bedoeling komt zo in een kwaad daglicht te staan.”

Hakenkruis

In demonstratiestad Den Haag zijn de autoriteiten ‘gepokt en gemazeld’, stelt Hanselman. Toch gaat het ook hier niet altijd goed. Roorda geeft het voorbeeld van een Pegida-betoging waarbij een hakenkruis werd afgebeeld, zij het in een prullenbak. Toenmalig burgemeester Jozias van Aartsen wilde het symbool verbieden, maar de rechter floot hem terug. “Een burgemeester mag zich daar helemaal niet mee bemoeien, de inhoud is aan de officier van justitie.”

Voor terugblikken op zondag is weinig tijd, een volgend protest staat voor de deur. Viruswaanzin roept aanhangers op zondag naar het Malieveld te komen, ook al heeft Remkes de demonstratie verboden. In een persverklaring herinnert de gemeente eraan dat deelnemen aan een verboden demonstratie strafbaar is. De burgemeester vreest voor een situatie zoals vorige week zondag, waarin ‘onaanvaardbare risico’s [ontstaan]  voor de veiligheid van demonstranten, andere aanwezigen en de hulpdiensten’.

De rust op het Malieveld keert voorlopig niet terug.

De redactie van Den Haag Centraal biedt u dit artikel uit de papieren krant van 11 juni 2020 gratis aan. Wilt u meer Haags nieuws lezen? Koop dan iedere donderdag de krant DHC. Klik hier voor alle verkooppunten. U kunt ook een (proef)abonnement nemen. U ontvangt DHC dan 10 weken voor slechts 10 euro.

Standaardportret
Bekijk meer van