Kolossaal bouwplan bij Laan van NOI mogelijk lager  

Op tafel ligt het plan van de ontwikkelaar MRP Development om het voormalige ‘SoZa’ te vervangen door vier woontorens van 75 tot 125 meter hoog. Eronder komt ruimte voor kantoren en voorzieningen, alles naar ontwerp van het architectenbureau Rijnboutt. Het college van B en W wil tempo maken met dit bij het prestigeproject CID behorende deelplan, maar de tegenstand neemt toe.

In de raadscommissie Ruimte bleek woensdagavond dat het politieke onbehagen over het plan, dat telkens weer van opzet en aanzien veranderde, groot is. Dat de buurt nauwelijks inspraak (‘participatie’) heeft gehad, ligt de meeste partijen zwaar op de maag. De participatie zoals geregeld door de projectontwikkelaar wordt als ‘mislukt’ beschouwd.

‘Doelpalen zijn verzet’

Wethouder Anne Mulder (VVD, stadsontwikkeling) erkende dat. Hij vond dat gedurende ‘de wedstrijd de doelpalen zijn verzet’. Daarom trekt hij nu zelf het initiatief naar zich toe. Mulder gaat de wijk in om met de bewoners te overleggen. De meeste partijen willen meer dan alleen maar overleg. VVD’er Jan Pronk: “De plannen moeten nog aangepast kunnen worden.” De echte besluitvorming in de raad wordt uitgesteld, want Mulder belegt met de commissie ook nog een werkvergadering. Daar zal hij moeten uitleggen dat maar 15 procent van de nieuwe woningen ‘sociaal’ wordt, terwijl de norm van de gemeente 30 procent is. Door ‘oude afspraken’ zou 15 procent nu het maximum zijn. In die werkvergadering wordt ook bekeken of de bouwhoogte van 125 meter naar zeventig meter kan.

Gebouw zou monumentwaardig zijn

Intussen wordt er ook een hernieuwde discussie over de architectonische kwaliteit van het in 1990 voltooide ministeriegebouw van architect Hermen Hertzberger. In een zondag verstuurde brief pleit een nieuwe actiegroep uit de buurt, het Bewonersplatform SoZaWe, voor behoud en zelfs voor plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst. ‘Het gebouw, ontworpen door de architect Herman Herzberger, is een van de iconen van het Structuralisme, een specifiek Nederlandse architectuurstroming die een prominente plaats op de Haagse architectuur staalkaart verdient,’ aldus het platform.

Het ministerie kort na de oplevering in 1990. Foto: AHH

Er wordt ook verwezen naar een eerdere inventarisatie van de gemeente zelf (‘Post 65 architectuur’). Daarin staat dat SoZa ‘een van de beste voorbeelden van het structuralisme in Den Haag’ is. Het bewonersplatform pleit voor hergebruik van het oude ministerie. Het Cuypers Genootschap, een particuliere erfgoedorganisatie, pleitte eerder al voor het handhaven en beschermen van het gebouw en noemde sloop ‘krankzinnig’. Wethouder Mulder zei woensdagavond dat SoZa geen monument is, waardoor het erfgoed-aspect geen reden kan zijn om sloop af te wijzen.

‘Te goed  om te slopen’

Maar dat wil de geestelijke vader van het gebouw, architect Herman Hertzberger (Amsterdam, 1932) nu juist wel. “Het gebouw is echt te goed om het nu al te slopen. Dat zeg ik niet omdat het mijn schepping is, maar om maatschappelijke redenen. Sloop desnoods een stukje, bouw er wat bij. Ook goed. Maar ga niet helemaal opnieuw beginnen. Dat is een verspilling van jewelste. Het draait bij die ontwikkelaars allemaal om rendement. Maar we moeten toch echt in het teken van duurzaamheid anders gaan denken,” zegt hij via de telefoon.

Architect Herman Hertzberger.

Eerder al boog Hertzberger zich met zijn bureau over een mogelijk hergebruik. Op zijn website staat een plan met vele tekeningen en impressies onder het motto: het gebouw als stad. “Het gebouw kan horizontaal worden opgedeeld met op de onderste verdiepingen functies zoals winkels, horeca en een school. Op de bovenste verdiepingen is ruimte voor woningen en kantoren,” zegt de bouwmeester. Grotere en kleinere appartementen of studentenwoningen, het kan allemaal volgens Hertzberger, want grote delen van het complex zijn ‘vrij indeelbaar’.

In de raadscommissie toonde alleen Tim de Boer, architect en fractievertegenwoordiger van de Haagse Stadspartij, oor te hebben voor deze pleidooien. “Voor de HSP is het nog steeds een goede optie om op zijn minst een deel van het gebouw te laten staan. Het is raar dat de stad nu juist de pareltjes uit deze periode, zoals SoZa en het Koninklijk Conservatorium, wil slopen.” Wethouder Mulder zegde woensdagavond toe dat hij ook met Hertzberger in overleg zal treden om het standpunt van B en W uit te leggen.

Kolos met zestien torens

Op het eerste gezicht is het vooral een betonnen kolos. Maar het oude ‘SoZa’ moet je leren kennen. Bijvoorbeeld door luchtfoto’s te bekijken. Dan wordt zichtbaar wat het basisidee van Hertzberger was: zestien kruisvormige, aan elkaar geschakelde kantoortorens, verbonden door één, grote binnenstraat. Maar de ambtenaren zijn er alweer lang vertrokken. Terug naar de binnenstad, wat opeens het credo werd van het Rijksvastgoedbedrijf, na decennia van spreiding over agglomeratie en land. Er kwamen statushouders in. Het complex van Hertzberger bleek prima te functioneren als woongebouw.

Impressie van het verbouwde ministeriecomplex, in de visie van Hertzberger. | Tekening: AHH

Intussen werkte de gemeente onder leiding van VVD-wethouder Boudewijn Revis aan wat enigszins omslachtig het ‘Central Innovation District’ (CID) wordt genoemd. Het eigenlijk drie districten, gekoppeld aan de stations CS, HS en Laan van NOI, met elk een eigen karakter. Overeenkomst: woningbouw in hoge torens. Na de lancering van het CID in 2019 bleek dat vooral was nagedacht over het bouwen van nieuwe vierkante meters en niet over het creëren van de context: leefbare stadswijken. De gemeenteraad trapte op de rem en Anne Mulder, de opvolger van de intussen naar Staatsbosbeheer vertrokken Revis, moest de plannen repareren onder meer met normen over groen en voorzieningen. Die kwesties spelen sterk in het Bezuidenhout en dus bij Laan van NOI. Geen wijk van Den Haag heeft de afgelopen halve eeuw meer nieuw- en hoogbouw te verstouwen gekregen dan deze door getekende plek. En daar zou dus nog eens een extra batterij torens aan moeten worden toegevoegd. “Wij zijn niet tegen nieuwbouw, maar wel tegen plannen van deze omvang. Onze wijk wordt aan alle kanten ingebouwd,” zei Jacob Snijders, adviseur van het wijkberaad, eerder in deze krant.

[Een eerdere versie van dit artikel verscheen in de krant van donderdag 23 september. Daarin was nog geen verslag van de raadscommissie opgenomen.]