Zwijgende beschermengel van Joodse kinderen

Ze redde 52 Joodse kinderen. Toch is de Haagse kunstenares Ru Paré altijd een grote onbekende gebleven. Tot historicus Wim Willems in haar leven dook en het minutieus reconstrueerde. 

Door

Heel lang bevond haar naam zich in het vergeetboek. Alleen een groep later over de wereld uitgewaaierde Joodse kinderen herinnerde zich ‘Tante Zus’ nog, als de vastbesloten, enigszins gereserveerde Haagse dame die hen in de veilige haven van de onderduik had geloodst. Zelf sprak Ru Paré (1896-1972), zoals haar echte naam luidde, er nooit over.

En hetzelfde gold voor veel van haar beschermelingen. Tot 1988. Een van de geredde kinderen, D66-politica Hanneke Gelderblom-Lankhout, maakte zich toen sterk voor een straatnaam, die er uiteindelijk kwam in Loosduinen. Maar nog altijd hield de rijzige beschermengel met de schilderkist, die als een soort camouflage dienstdeed, iets van een schim.

Van die schim heeft Wim Willems, emeritus hoogleraar sociale en Haagse geschiedenis, nu een mens van vlees en bloed gemaakt met het boek ‘Verzetsheldin met schilderkist’. “Ik wilde een zo compleet mogelijk beeld van haar geven,” vertelt hij.

“Dus behalve over de oorlogsperiode en de nasleep daarvan gaat het ook over haar jeugd en kunstenaarschap. Haar verzetswerk was overigens het lastigste uit te zoeken, omdat er weinig bronnen zijn.” Het boek, dat woensdag is gepresenteerd aan een aantal voormalige onderduikkinderen, bevat twee katernen in kleur met schilderijen van Paré. Vaak zijn bloemen en planten het onderwerp, maar ze maakte ook portretten.

Ru Paré nam grote risico’s

Ru Paré is in het kader van het beruchte Weinreb-onderzoek door het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (nu: NIOD) als getuige gehoord. Ze verklaarde 52 Joodse kinderen te hebben gered door ze verspreid over het hele land onder te brengen.

 

Duidelijk is dat Ru Paré goed was in dit werk, het onopvallend deed en erover zweeg.
Wim Willems (auteur)

 

Willems: “Ik heb van 48 van hen de namen achterhaald. Het was heel knap wat Paré heeft gedaan. Vaak moesten die kinderen na verloop van tijd weer elders worden ondergebracht. Dan rukte ze weer uit op haar Fongers-fiets met schilderkist of per trein. Neem Hanneke Lankhout. Zij heeft op twaalf verschillende adressen gezeten. Moet je je voorstellen wat een organisatie dat was! En dan de risico’s van al die verplaatsingen. Duidelijk is dat Ru Paré goed was in dit werk, het onopvallend deed en erover zweeg. Mede daardoor was het een hele klus om haar verzetswerk in kaart te brengen.”

‘Zus’

Ru Paré, die door iedereen ‘Zus’ werd genoemd, groeide op in Gelderland als telg van een vermogende familie. Ze trok in 1918 naar Den Haag, om schilderles te nemen bij de vermaarde kunstenaar Albert Roelofs.

Vanaf toen raakte ze steeds meer geworteld in het Haagse artistieke milieu. Ze werd bestuurslid van de Haagse Kunstkring en er ontwikkelde zich een bijzondere relatie met de zangeres Theodora (‘Do’) Versteegh, met wie zij uiteindelijk een groot deel van haar leven zou samenwonen. “Ze bouwde in de vooroorlogse jaren een groot netwerk op, dat haar later van pas zou komen,” vertelt Willems.

“Een van haar contacten was de graficus Chris Lebeau, met wie ze haar eerste verzetsactiviteiten ontplooit. Lebeau vervalste persoonsbewijzen. Hij was anarchist en vegetariër. Dat laatste zou uiteindelijk zijn dood worden. Lebeau kwam in Dachau terecht en weigerde daar de soep te eten omdat die van vlees getrokken zou kunnen zijn.”

Chez Eliza

Willems deed in zijn onderzoek een uitzonderlijke vondst. Hij ontdekte een complete collectie zakagenda’s van Ru Paré uit de periode 1928-1972. “Een fantastische bron, omdat je haar daarin precies kunt volgen. Er blijkt bijvoorbeeld uit dat een deel van haar sociale leven zich afspeelde in het restaurant Chez Eliza aan de Hooikade, dat later in de Molenstraat werd voortgezet als Eliza’s vlucht. Dat tweede adres was een plek van samenkomst van verzetsmensen.”

Willem distilleerde uit de agenda’s ook nog een romance. “Via de Kunstkring kwam ze in contact met Henri Lankhout, directeur van een bekende drukkerij en de grootvader van Hanneke Gelderblom-Lankhout, die later samen met haar broertje door Paré zou worden gered.

Uit de agenda’s blijkt dat Paré en de getrouwde Lankhout langzaam geliefden werden. Ze krijgt een ring van hem, ze gaan samen op reis. Zij is bij hem als hij in Cannes bezwijkt aan een hartkwaal. Al die tijd bleef ze ook bevriend met Do Versteegh, al woonden ze toen niet samen. Ik ga geen etiketten plakken, maar je kunt zeggen dat de liefde bij Ru Paré verschillende gedaanten kende.”

Rechtvaardige

Na de oorlog hield Ru Paré contact met velen van ‘haar’ kinderen. Ze reisde verschillende keren naar Israël om daar huwelijken bij te wonen. In 1968 was ze daar zelf het middelpunt toen ze van de staat Israël de onderscheiding ‘rechtvaardige onder de volkeren’ kreeg en zelf bij het Yad Vashem-herinneringscentrum een boom mocht planten.

Auteur Wim Willems met een zelfportret van Ru Paré.

Auteur Wim Willems met een zelfportret van Ru Paré. (Door: Winish Chedi)

“Ru Paré is een icoon,” concludeert Willems. “Ze staat voor al die onzichtbare vrouwen die het verzet mogelijk hebben gemaakt en gaande hebben gehouden. Ze moet echt dag en nacht bezig zijn geweest om al die adressen te organiseren en contacten te leggen. Ik weet niet precies wat de bron is van die opoffering; ze was niet gelovig, maar stond wel in een bepaalde humanistische traditie. Ik weet wel dat ze zich principieel tegen de bezetter keerde. Ze weigerde zich aan te sluiten bij de Kultuurkamer en heeft ook niet of nauwelijks meer geschilderd tijdens de oorlog. Pas na de bevrijding gebruikte ze haar schilderkist weer voor zijn oorspronkelijke doel. En ze heeft verder gezwegen over de oorlog. Tja, waarom? Misschien door de wetenschap dat zes miljoen Joden zijn omgekomen. Als je dát dan na de oorlog hoort, valt alles in het niet. Ze wilde er niet meer over praten.”

Wim Willems, ‘Verzetsheldin met schilderkist, het leven van Ru Paré’. Uitgever: Boom uitgevers Amsterdam. Prijs: € 25. Tentoonstelling ‘De onderduikkinderen van ‘Tante Zus’’, t/m 23 september, Museon. Tentoonstelling met werk van Ru Paré, 25 augustus t/m 16 september, Pulchri Studio. Meer informatie:  www.boomgeschiedenis.nl, www.museon.nl en www.pulchri.nl
Standaardportret
Bekijk meer van