Bedreigde Congolese cartoonist ‘Kayene’ komt op adem in Den Haag
In Congo wordt cartoonist Yves Kulondwa zo bedreigd dat hij moet onderduiken in het buitenland. Nu kan hij drie maanden op adem komen in Den Haag. “Als ik Congo bezoek, vertel ik dat zelfs mijn familie niet.”
Toen het Congolese milieuministerie een groot stuk regenwoud wilde verpatsen aan de houtkapindustrie, kwam Greenpeace Africa in het geweer. Voor haar tegencampagne vroeg de organisatie Yves Kulondwa (32) om een reeks spotprenten te maken. De kunstenaar, geboren en getogen in de Oost-Congolese stad Bukavu, zet zijn tekentalent in om corruptie en klimaatproblemen te agenderen. De campagne was succesvol. Na veel kritiek krabbelde het ministerie terug.
Maar dat werd Kulondwa, alias Kayene, niet in dank afgenomen. “Ik kreeg anonieme telefoontjes,” vertelt hij op de burelen van de Haagse mensenrechtenorganisatie Justice & Peace. “Eerst probeerden ze mij om te kopen. Toen ik dat afwees, volgde intimiderende taal.” Het bleef niet alleen bij woorden, dat vermoedt hij althans. “Waarschijnlijk ben ik vergiftigd. Toen ik laatst in Congo was, lag ik twee weken in het ziekenhuis nadat ik had gegeten. Voedselvergiftiging? Dat zou de eerste keer zijn. Ik heb een sterke maag.”
Ik leef in permanente spanning
Drie maanden lang kan Kulondwa op adem komen in Den Haag. Hij is deelnemer van Artists’ Safe Haven, een nieuw initiatief van Justice & Peace. Na mensenrechtenactivisten en journalisten biedt de organisatie nu ook tijdelijk onderdak aan kunstenaars die in eigen land worden onderdrukt. “Ik leef in permanente spanning. Hier kan ik tot rust komen en nadenken over mijn toekomst. Ook ontmoet ik andere activisten en leer ik meer over mensenrechten, bijvoorbeeld van vrouwen en lhbti’ers.”
Cartoonwedstrijd
Dat hij voor de tekenkunst in de wieg was gelegd, ontdekte Kulondwa op zijn twaalfde, toen hij een grote cartoonwedstrijd won. Maar studeren aan ’s lands enige kunstacademie in hoofdstad Kinshasa, hemelsbreed 1500 kilometer westwaarts, was geen optie. “Dat konden mijn ouders zich niet veroorloven, dus ben ik economie gaan studeren. Kunst heb ik mezelf aangeleerd.”
Dit bericht op Instagram bekijken
In Oost-Congo groeide Kulondwa op tegen de achtergrond van burgeroorlogen en de Rwandese genocide. Geen prettige omstandigheden voor een ‘artivist’, zoals hij zichzelf noemt. “Leven van kunst is moeilijk, al helemaal als je het combineert met activisme.”
De Democratische Republiek Congo is alleen in naam een democratie. Internationale waarnemers als Freedom House kwalificeren het land als onvrij. “Over corruptie mag je niet spreken of schrijven,” aldus Kulondwa. “Zelfs algemene problemen kun je beter niet aankaarten. Als een politicus zich aangevallen voelt, kan dat gevolgen hebben. Daarom maak ik cartoons. Die zijn subtieler.”
Ineens was klimaatverandering voor mij niet langer een ‘Europees’ probleem
In 2014 bood een regionale krant een podium aan zijn spotprenten, die hij signeert met zijn nom de plume Kayene. Dat was niet zonder gevaar. “Drie verslaggevers zijn vermoord. Twee zijn vergiftigd, de andere is op mysterieuze wijze omgekomen. Het gebruik van een alias bleek niet voldoende voor mijn veiligheid. Ik ben daarom uitgeweken naar een ander land. Ik wissel steeds van verblijfplaats, want ook daar ben ik niet volledig veilig. Als ik Congo bezoek, vertel ik dat vooraf niemand. Zelfs mijn familie niet.”
Mislukte oogsten in Congo
Inmiddels houdt Kulondwa zich veel bezig met klimaatverandering en natuurbescherming. Zijn werk werd onlangs tentoongesteld bij concerten van Coldplay in de Amsterdam Arena. “Twintig jaar geleden was ik niet zo geïnteresseerd in berichten over smeltende gletsjers en ijsberen. Dat voelde ver weg. Maar toen mislukten in Congo meerdere oogsten door verstoorde seizoenen. We maakten ongekende hitte mee en zagen sommige vogels en insecten niet meer. Toen was het voor mij niet langer een ‘Europees’ probleem.”
Met zijn tekenwerk wil hij zijn landgenoten voorlichten over klimaatverandering. “De meeste Congolezen leven in afgelegen dorpen en krijgen geen goed onderwijs. Ik wil een brug zijn tussen de klimaatwetenschap en gewone mensen. Met mijn cartoons wil ik hun uitleggen wat er aan de hand is en hoe zij zich kunnen aanpassen.”
Dit bericht op Instagram bekijken
Daarnaast begeleidt Kulondwa jonge Congolese kunstenaars, die net als hij alles zelf moeten uitvinden. “Ze krijgen geen enkele steun vanuit de overheid. Ik hoop in Nederland mensen te ontmoeten die deze kunstenaars willen ondersteunen, bijvoorbeeld met materiaal.” Ook was hij betrokken bij de Panzi Foundation van arts Denis Mukwege, die verkrachte vrouwen in Oost-Congo behandelt en daarvoor de Nobelprijs voor de Vrede kreeg. “We hebben kunsttherapie gedaan met getraumatiseerde kinderen die moeite hebben hun gevoelens te uiten. Door te tekenen wat ze voelen, leren ze dat.”
Over een maand keert Kulondwa huiswaarts. Daar wil hij zijn activisme doorzetten en zijn kennis en ervaring met jonge kunstenaars blijven delen. “In de toekomst hoop ik een animatiestudio op te zetten. Met geanimeerde video’s kunnen we nog veel meer mensen bereiken. Er zijn zoveel verhalen over Congo te vertellen.”
De redactie biedt dit verhaal gratis aan. Meer Haagse verhalen? Koop de papieren editie van Den Haag Centraal bij een van onze verkooppunten of neem een (proef)abonnement. U ontvangt de krant dan tien weken voor slechts 10 euro.
