Het eerlijke verhaal van de Binnenhof-renovatie: ‘Er verschijnen altijd zaken die je niet kunt voorspellen’

Maar eindelijk is het zover, vertelt hij op 19 mei. “We gaan bouwen. Vandaag vieren we dat het werk aan de Tweede Kamer officieel van start gaat. En dat is veruit het grootste deel van het Binnenhof. Complexdeel 2 beslaat 75 procent van het Binnenhof, zo’n drieduizend van de vierduizend kamers die te vinden zijn op de oppervlakte van 90.000  vierkante meter.”

Wie gaat ervoor zorgen dat die klus wordt geklaard?

“Vandaag worden de contracten getekend met de TBI-bedrijven, de aannemers J.P. van Eesteren (utiliteitsbouwer), Nico de Bont (renovatie en restauratie) en Croonwolters en Dross (techniekbedrijf). Ze noemen zichzelf LP 4, naar Lange Poten 4, het adres van de publieksingang, intussen zitten ze samen in de bouwkeet. De aannemers werken samen op basis van het zogenaamde pact 800. Hierbij staat 800 voor de leeftijd van het Binnenhof en pact voor de samenwerking tussen de aannemers en de overheid. Er is geen openbare aanbesteding geweest vanwege de veiligheidseisen. Normaal gesproken kan elke partij op TenderNed alle informatie zien over de klus, maar bij het Binnenhof gaat het om een geheim karakter. Het RVB heeft verschillende aannemers geselecteerd, voor specifieke delen – niemand kent het geheel, alleen wij.”

Hoe steken de contracten in elkaar, bij wie liggen de risico’s?

“We werken met zogenaamde Kosten-Plus-contracten, dat is een contractvorm die we speciaal voor dit project gebruiken. Vroeger was het vaak zo dat aannemers werkten voor een vaste prijs, ook ik – ik ben jarenlang aannemer geweest. Bij meevallers had je als aannemer mazzel, bij tegenvallers betaalde je de prijs. Traditioneel verdient een bouwer zo’n twee à drie procent van de bouwsom. Deze benadering is bij het Binnenhof niet mogelijk; er zijn te veel onbekende factoren, achter elk muurtje vinden we een verrassing. Er zijn risico’s die aannemers niet kunnen dragen. Daarom hebben we gekozen voor een samenwerking waarin beide partijen er baat bij hebben om te zoeken naar efficiënte en goedkope oplossingen. Doorgaans rekenen aannemers extra bedragen voor risico’s, een risico-opslag – dat gebeurt nu niet. We betalen alleen voor wat de renovatie daadwerkelijk kost.”

“In de contracten zijn richtprijzen afgesproken die het RVB in samenwerking met externe experts en de aannemers heeft vastgesteld. Samen proberen we onder die richtprijs te blijven. Als dat lukt, bespaar je als overheid op de kosten en nemen voor de aannemers de verdiensten toe. Beide partijen hebben dus baat bij snelle en slimme oplossingen. Het RVB gaat samen met de aannemers per kamer op zoek naar de beste werkwijze. Als bijvoorbeeld aanvankelijk mahoniehout was bedacht, maar iemand komt met het idee voor een vergelijkbare houtsoort die goedkoper is, dan kiezen we daarvoor. We werken logistiek samen en waar mogelijk gaan we op zoek naar schaalvoordelen.”

Maar hoe verdienen de aannemers dan geld als zij niet onder de richtprijs blijven?

“Daar staat de Plus voor in de Kosten-Plus. Wij betalen voor de kosten die zij maken én een vast winstpercentage. Eerlijk geld voor eerlijk werk, noem ik het.”

Wat is dat percentage?

“Dat kan ik niet zeggen. Die informatie kan bij huidige of toekomstige onderhandelingen met andere aannemers in het nadeel zijn van de overheid.”

Hoe controleer je de kosten die de aannemers opgeven?

“We doen samen de inkopen en het RVB heeft inzage in de administratie van de aannemers. We ontvangen een overzicht van alle inkopen en elk kwartaal sturen ze ons hun gemaakte kosten en een prognose van het eindbedrag.”

Hoeveel zijn de contracten waard?

“Honderden miljoenen euro’s per contract. Gedetailleerder kan ik niet zijn.”

Wanneer is de renovatie klaar?

Van Leeuwen lacht.

Is dat een moeilijke vraag?

“Niet per se. Maar ik heb met minister Keijzer afgesproken dat we hier eind 2025 een uitspraak over doen. De minister heeft aan de Tweede Kamer belooft dan een update van de planning te delen en daar werken we nu aan.”

Wie zijn de onderaannemers?

“Dat zijn er ontzettend veel. Elke aannemer heeft tussen de vijftig en tachtig onderaannemers. Bij het Binnenhof zijn dat er dus meer dan tweehonderd. Neem bijvoorbeeld zo’n oude kamer als de Handelingenkamer.” Van Leeuwen wijst naar een foto in zijn kantoor. “Je hebt iemand voor het glas in lood, de parketvloer, het behang, het staal, het schilderwerk. Per kamer heb je zo tien onderaannemers. Dat is ook gebruikelijk in de bouw, ook bij nieuwbouw heb je vaak al veertig verschillende onderaannemers. Onderdeel van de contracten is dat bij samenwerkingen met grote onderaannemers het RVB meegaat naar de onderhandelingen. Op bijna alle vlakken werken we dus samen.”

Omdat het Binnenhof zo oud is, zijn er veel verrassingen. Hoe is de post onvoorziene kosten opgebouwd?

“Er zijn verrassingen bij het ontwerp en risico’s vóór de start. Ook tijdens de uitvoer verschijnen altijd zaken die je niet kunt voorspellen, waar wij nu geen rekening mee houden.

Er zijn vier grote disclaimers. 1. Veiligheidsaanpassingen. 2. Duurzaamheidsmaatregelen. 3. Marktspanning, bijvoorbeeld stijgingen van lonen en die van bouwmaterialen. 4. Technische uitvoeringsrisico’s: je trekt een vloer open en je vindt iets. Je moet eveneens rekening houden met de wetgeving. Als wij bijvoorbeeld oude funderingen vinden, zijn we verplicht die te integreren in het nieuwe ontwerp. Zo zijn we bij de Raad van State op oude kademuren gestuit, die zijn onderdeel geworden van het ontwerp, dus midden in de kamer staat een eeuwenoude muur. Je kan niet zomaar slopen in Nederland, dan krijg je geen vergunning.”

Klopt het dat de grafelijke zalen geen onderdeel zijn van de planning en begroting?

“Ja, voormalig staatssecretaris Knops heeft ze uit het project gehaald. Om de focus te leggen op de kamers die noodzakelijk zijn voor het parlementaire proces. Maar ook deze delen hebben onderhoud nodig. Het is dus de vraag wanneer dat gaat gebeuren en of het onderdeel gaat uitmaken van deze Binnenhof-renovatie. En ja, dat gaat uiteraard ook wat kosten.”

Wie houdt toezicht op de bouwtechnische progressie?

“Onze experts. Het RVB wordt vertegenwoordigd door de bouwdirectie, die bestaat uit opzichters, toezichthouders, die werken conform de kwaliteitseisen.”

Hoe moeilijk is het om vierduizend kamers te renoveren?

“Om het simpel te zeggen: bij een renovatie is het ideaal als je een flatgebouw hebt en alle kamers zijn hetzelfde. De situatie bij het Binnenhof-complex is exact het tegenovergestelde. Er zijn vierduizend kamers waarvan er niet twee hetzelfde zijn. De hele RVB-portefeuille bevat panden in alle bouwstijlen, jong, oud en monumentaal. De Binnenhof-renovatie is uniek omdat hier bouwstijlen uit acht verschillende eeuwen bij elkaar komen. Het torentje dateert vermoedelijk uit de veertiende eeuw, de vergaderzaal van de Eerste Kamer uit de zeventiende eeuw en Pi de Bruijn renoveerde de Tweede Kamer in 1992. Er zijn verschillen in de constructie, de afwerking, monumentaal of niet. Ook worden voortdurend archeologische vondsten gedaan, zoals oude muren en leeuwenbotten. Het blijkt dat er leeuwen waren op het Binnenhof. Hoogstwaarschijnlijk waren die een geschenk aan Willem IV. Dat verwacht je natuurlijk niet.”

“Bij elke kamer gaan we op zoek naar creatieve en esthetische oplossingen. Je bouwt als het ware terug in de tijd, op een moderne manier herstel je de oorspronkelijke staat. Bij elk element dat je tegenkomt, is het daarom de vraag wat je ermee gaat doen. De kunst is ervoor zorgen dat iemand uiteindelijk die kamer binnenkomt en niet ziet dat er iets is gebeurd. En dat effect kost héél veel moeite.”

Eigenlijk moeten er dus vierduizend keer opnieuw oplossingen worden gevonden voor specifieke problemen. In hoeveel van die vierduizend kamers heeft vooronderzoek plaatsgehad?

“In zo’n drie à vier procent, tussen de 120 en 160 kamers.”

Dus wat jullie in die andere 96 procent van de kamers gaan vinden, is een verrassing? Meer dan 3800 kamers zijn onbekend?

“Dat klopt.”

Welk deel van de begroting is flexibel?

“We kennen de basis, die ligt vast in de richtprijzen. We weten welk stucwerk er komt, welk tapijt, maar als je dat tapijt optilt en daaronder liggen verrotte balken – ja, dat weet je niet van tevoren. Het kan mee- én tegenvallen en dat komt door al die verschillende kamers.”

Er is dus geen limiet aan de kosten?

“Met de Tweede Kamer en het ministerie van Financiën is afgesproken dat er voor de renovatie 2 miljard beschikbaar is. Per contract hebben we richtprijzen afgesproken. Toch blijft er een verassingselement, bijvoorbeeld de vondst van die leeuwenbotten, dat verwacht je misschien in Kenia, niet in Den Haag. We gaan de aannemer dus betalen voor de kosten die zij maken. Het eerlijke antwoord is, dat als zij meer kosten moeten maken dan de richtprijs, wij die ook zullen moeten betalen. Maar tegelijkertijd hebben we in samenwerking met twintig externe experts gekeken naar wat we denken dat het kost. Daar is de richtprijs op gebaseerd.”

Stekker

Na dit gesprek wandelt Van Leeuwen van zijn kantoor naar het Binnenhof, waar zo’n driehonderd bouwvakkers wachten om de officiële start van de bouw te vieren. Er is pers aanwezig. Televisiepresentator Jaïr Ferwerda vraagt aan Van Leeuwen. “Van 450 miljoen naar 2 miljard. Wat is er gebeurd?” Van Leeuwen antwoordt: “Geen idee. Ik ben hier om te bouwen.”

Wanneer de camera uitgaat, draait Ferwerda zich naar Van Leeuwen toe. “Sorry dat ik begon over de kosten.” Van Leeuwen: “Denk je dat ik dat niet verwachtte?”

_{Mona Keijzer en drie aannemers starten officieel de renovatie van het Binnenhof. (Bart Maat)}

Onder het toeziend oog van de massa staan drie aannemers en minister Mona Keijzer op het podium, rondom een grote stekker die op een tafel ligt. Keijzer vraagt aan het publiek: “Wie kijkt er ‘VI’?” Gejoel, gelach. De aanwezigen hebben volgens Keijzer dus gezien dat bij dit tv-programma onlangs weer de beelden opdoken van Jolande Sap, die in 2011 voordeed hoe je letterlijk de stekker uit het kabinet trekt. Dat type beeldvorming kan Keijzer zich niet permitteren, aldus zijzelf. Na het aftellen – 3, 2, 1 – zijn het de aannemers die samen de stekker erin doen. De renovatie is begonnen.

De redactie biedt u dit verhaal gratis aan. Meer Haagse verhalen? Neem een (proef)abonnement op weekkrant Den Haag Centraal. Elke donderdag in de bus. De krant is ook verkrijgbaar bij onze verkooppunten.