Bersiapmonument nu eindelijk toch in aantocht
Na het nodige politieke getouwtrek komt het er dan toch van: een monument voor de herdenking van de Nederlands-Indische slachtoffers van de bersiap.
‘Diep ontroerd’ was raadslid Andrew van Esch (D66) toen hij las dat er een bersiapmonument komt. Michaël Lentze, woordvoerder van de Federatie Indische Nederlanders, is eveneens verheugd met het nieuws: “Het overgrote deel van de Indische Nederlanders vindt het prettig dat er eindelijk een monument komt om deze periode uit de geschiedenis te herdenken.” Hans Wijnveldt, penningmeester van de Stichting Nationaal Monument Slachtoffers bersiap, kan de ‘brede steun die er is voor dit initiatief alleen maar toejuichen’.
Afgelopen week gaf burgemeester Jan van Zanen groen licht voor een bersiapmonument, dat naast het Indisch Monument bij de Waterpartij moet komen te staan. De bersiap (letterlijk vertaald ‘wees paraat’ of ‘geef acht’) slaat op de periode vlak na de Tweede Wereldoorlog. Nadat de Japanse bezetter in augustus 1945 capituleerde, ontstond er in Nederlands-Indië een machtsvacuüm waarin (veelal jonge) nationalistische onafhankelijkheidsstrijders martel-, verkrachtings- en moordpartijen aanrichtten onder Indische Nederlanders. Het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies schat dat het aantal Nederlands-Indische slachtoffers van de bersiap tussen de 3500 en 30.000 ligt.
Geestelijke naweeën
Een monument om die tragische periode te herdenken is van heel groot belang, vindt Hans Wijnveldt. “Je bent het verplicht aan de vele slachtoffers, van wie familieleden nog steeds de geestelijke naweeën ervaren. Het is bovendien nodig om het begrip ‘bersiap’ te laten voortbestaan, zodat men begrijpt wat erachter schuilgaat. Niet alleen om de gruwelijkheden te memoreren, maar ook om rechtvaardigheid te betrachten ten aanzien van wat zich daar heeft afgespeeld.”
Dit monument is een verplichting aan de vele slachtoffers
Nadat de nationalistische strijders al talloze slachtoffers hadden gemaakt, besloot de latere president Soekarno om de Indische Nederlanders onder te brengen in kampen om ze te beschermen tegen het geweld. “Er werd een hek omheen gezet en verder werden ze aan hun lot overgelaten,” weet raadslid Van Esch. “Er was geen medische zorg, geen sanitatie. Mijn grootmoeder en vier van haar kinderen zijn in zo’n kamp overleden aan dysenterie. Ook zij zijn slachtoffers van de bersiap.”
Politiek spel
In 2022 diende Hart voor Den Haag een motie in om het monument te realiseren, maar aanvankelijk zag Van Zanen daar geen heil in. Na een verhit debat stemde een meerderheid van de gemeenteraad echter voor. “De burgemeester stond niet te trappelen,” zegt Richard de Mos, fractievoorzitter van Hart voor Den Haag. “We hebben moeten knokken om de motie aangenomen te krijgen, maar nu is het klip en klaar. Heel fijn dat er eindelijk erkenning komt voor dit leed.”
Van Esch speelde achter de schermen een rol. Vanwege de gevoeligheid van de geschiedenis bemerkte hij een zekere terughoudendheid bij organisaties om zich achter het idee voor een monument te scharen. “Dus heb ik een paar dingen in de tekst van de motie veranderd om het in iets minder krasse taal te formuleren. En ik heb, als Indische jongen en als raadslid van D66, laten zien dat dit initiatief breed gedragen wordt in de politiek. Richard (De Mos, red.) heeft het aan de voorkant goed geregeld, ik heb op de achtergrond het nodige werk verricht.”
Nationale herdenking
Naast het neerzetten van een monument wil de stichting een jaarlijkse nationale herdenking organiseren. “Vergelijkbaar met de herdenking bij het Indisch Monument, maar dan misschien wat soberder,” aldus Wijnveldt. Michaël Lentze is ook over dit initiatief positief gestemd. “Op 15 augustus herdenken we het einde van de Tweede Wereldoorlog. Maar de periode daarna – de bersiap – ontbreekt, terwijl toen ook veel slachtoffers zijn gevallen.”
Dit wordt een mooie plek om mijn oma en vier van haar kinderen te herdenken
De stichting Nationaal Monument Slachtoffers Bersiap buigt zich de komende tijd over een voorstel over hoe het monument eruit komt te zien. Als het aan Wijnveldt ligt, wordt dat sober met ‘niet te veel tierelantijnen’. “Maar het maken van de vertaalslag van deze ellende naar een beeld, is aan de kunstenaar.” Michaël Lentze geeft voor de vormgeving de voorkeur aan een Indische Nederlander. “Het Indisch Monument is gemaakt door een Bulgaarse kunstenares en beeldt verschrikking uit. Wat Indische Nederlanders hebben meegemaakt, is ook verschrikkelijk, terwijl Indische Nederlanders meer zijn van ‘we hebben het meegemaakt, maar gaan gewoon door’.”
Van Esch hoopt vooral het monument nog eens met zijn vader te kunnen bezoeken. “Mijn oma en vier van haar kinderen hebben geen graf, dit is dan een mooie plek om hen te herdenken. Dat is een persoonlijk belang, maar een heleboel mensen hebben vergelijkbaar leed ervaren.”
