Juliana Monument is af – en zó is het geworden

Het monument voor de vroegere koningin Juliana (1909-2004) is voltooid en staat tijdelijk aan de rand van de Koekamp, niet ver van Den Haag Centraal. Maandag is het onthuld door prinses Beatrix. Tot dat moment was het gedenkteken afgeschermd met hoge hekken met zwart plastic; over Juliana was een zeil gedrapeerd. Desondanks kon de afgelopen dagen al een glimp van het kunstwerk worden opgevangen.

Juliana, de grootmoeder van koning Willem-Alexander, is duidelijk herkenbaar. Ze maakt deel uit van een beeldengroep van keramiek en is ergens in Nederland met drie mensen in gesprek. “We zien een betrokken vorstin, een medemens,” zei burgemeester Jan van Zanen bij de onthulling. Kunstenares Ingrid Mol wil ermee een willekeurig werkbezoek verbeelden, waarbij ze over de interesse en betrokkenheid van de voormalige koningin geen misverstand laat bestaan. Het monument is gemaakt in opdracht van de gemeente Den Haag. Deze schat in dat de kosten zullen uitkomen ‘op ongeveer 350.000 euro’, laat een woordvoerster van het stadhuis desgevraagd weten.

Twintig jaar

Met de onthulling wordt een proces afgerond dat bijna twintig jaar heeft geduurd. Het initiatief voor het gedenkteken kwam al in 2005 van toenmalig CDA-gemeenteraadslid Adri Kaland. Maandagmiddag legde hij uit dat hij met een comité wilde voorkomen wat ooit gebeurde met het monument voor stadhouder-koning Willem III dat werd toegewezen aan Breda. “We wilden Juliana absoluut in Den Haag.”

Het stadsbestuur van Den Haag vond het meteen al een goed idee. Vier kunstenaars mochten daarna een schetsontwerp maken. Ingrid Mol kwam indertijd bij deze competitie als winnaar uit de bus. Al in 2015 presenteerde zij haar plan op een bijeenkomst in het Haagse stadhuis. Toenmalig burgemeester Jozias van Aartsen sprak bij die gelegenheid de hoop uit dat dit werk in 2018 op het Koningin Julianaplein, vlakbij het Centraal Station, kon worden geplaatst.

Prinses Beatrix bekijkt de beeldengroep samen met Jan van Zanen en kunstenares Ingrid Mol. | Foto: DHC

Dat dit niet is gelukt, komt door de ernstige vertraging van de voorgenomen bouw van de op dit plein gedachte woontorens met appartementen, horeca en winkels. Volgens een recente planning van de gemeente Den Haag zal dit project pas in 2027 zijn afgerond. De huidige locatie van het monument heeft daarom een tijdelijk karakter: later zal Juliana alsnog van de Koekamp, naar het naar haar vernoemde plein verhuizen. De gemeente stelt nu in een toelichting dat ze ‘naast’ het stationsgebouw komt te staan.

De kunstenares wilde alle ontwikkelingen en vertragingen niet afwachten. In plaats daarvan ging ze al jaren geleden met het maken van het kunstwerk aan de slag. “Het boetseren, bakken en glazuren is klaar. Mijn werk zit er zo’n beetje op,” zei ze in september 2022 tegen Omroep West. Maandag kwam ze er nog even op terug en maakte duidelijk dat ze is geholpen door de keramisch atelier Struktuur68 en op het technische vlak door de firma Zuliani uit Zoetermeer.

Aanvankelijk wilde de gemeente dat het gedenkteken uiterlijk in 2023 ergens in Den Haag zou staan. Dat jaar was het precies 75 jaar geleden dat Juliana in de Nieuwe Kerk in Amsterdam als vorstin werd ingehuldigd. Maar ook deze planning moest worden aangepast. “Er zijn meerdere plekken op de Koekamp onderzocht,” vertelt de woordvoerster van de gemeente. “Het heeft de nodige tijd in beslag genomen gezien de grootte en zwaarte van het beeld.” Volgens haar ‘moet de ondergrond sterk genoeg zijn’. Ook moest rekening worden gehouden met zaken als de positie ten opzichte van de aanwezige bomen en de samenstelling van de bodem: op sommige plaatsen is het niet mogelijk of wenselijk om daar iets kolossaals neer te zetten vanwege de ondergrondse kabels en leidingen en/of de nabijheid van de Koningstunnel.

‘Juliana onder de mensen’

De beeldengroep is 5,5 meter breed en 3,75 meter hoog. “Het is Juliana onder de mensen,” verklaarde Ingrid Mol bij de onthulling. “Mensen zoals jij en ik, zoals u en ik.” De locatie waar de koningin en de drie personen elkaar ontmoeten, heeft een algemeen karakter. De glooiende ondergrond vormt een verwijzing naar een willekeurige drassige bodem ergens in Nederland. Op de sokkel prijkt heel prominent de tekst ‘Wie ben ik dat ik dit doen mag’. Prinses Juliana sprak deze woorden in september 1948, nadat haar moeder koningin Wilhelmina afstand had gedaan van de troon. Bij die gelegenheid presenteerde ze op het balkon van het paleis op de Dam in Amsterdam haar dochter Juliana – ‘mijn innig geliefd kind’ – als haar opvolgster.

De andere drie kunstenaars die de opdracht hoopten te verwerven, waren Fernando Sanchez Castillo, Sanja Medic en Arie Schippers. De opdracht luidde destijds dat het monument niet alleen als ‘een eerbetoon’, maar juist als ‘een bijdrage aan de collectieve herinnering’ dient te worden gezien. In een toelichting aan de gemeenteraad schreef burgemeester Van Aartsen toen dat bij koningin Juliana ‘een uitbeelding past die meer menselijk/persoonlijk van aard is’. De voorkeur ging daarom uit naar een, aldus Van Aartsen, ‘niet té abstract kunstwerk’. ‘Waar het gezelschap het over heeft, is niet duidelijk,’ schreef Van Aartsen in december 2015 in een toelichting op de beeldengroep. ‘Juliana luistert intens en kijkt in de verte.’ Dat klopt wel, is nu te zien in de Koekamp.