Gedurfde Apocalyps à la Bach bij Opera2Day
Opera2Day komt alsnog met ‘J.S. Bach – De Apocalyps’. En terecht, want het is een even virtuoze als gedurfde productie.
In 2022 zou hij moeten zijn ‘gegaan’, de opera ter gelegenheid van het eeuwfeest van de Nederlandse Bachvereniging. Corona gooide evenwel roet in het eten; meer dan een première met 170 man publiek zat er niet in. Maar nu is er een gereviseerde ‘wederdoop’, zegt regisseur Serge van Veggel gevat in het programmaboekje.
Hij verwijst naar het thema van ‘J.S. Bach – De Apocalyps’: het optreden van de radicale wederdoper Jan van Leyden (Jantje van Leijen uit de uitdrukking) in het Duitse Munster in 1535. Daar leidde hij als ‘koning’ de stad op theocratische wijze, een experiment dat ontaardde in een bloedige dictatuur inclusief massaal misbruik van vrouwen en meisjes.
Het eerste indringende toneelbeeld toont reeds de drie kooien met daarin de ontzielde en gemutileerde lijken van de wederdopers
Opera2Day en de Bachvereniging besloten het oeuvre van Bach te verrijken met een opera over dit dramatische gegeven. De componist Panos Iliopoulos bewerkte een grote hoeveelheid van diens composities, variërend van delen uit de ‘Hohe Messe’ tot passages uit de ‘Matthäus Passion’. Er wordt veel gewerkt met recitatieven, zodat Jan, zijn handlangers, zijn vrouw en zijn grote tegenstander, bisschop Franz von Waldeck, uitgebreid aan het woord komen.
Het is soms even wennen. Bachs muziek is nu eenmaal altijd stemmig en verheven, dus botst het nogal als het in de tekst gaat over de ‘hoer van Babylon’, bordelen en veelwijverij. Dat geldt ook voor de hysterische scène van de parodie-mis met dansende burgers rond een misoffer waarvan wordt gesuggereerd dat het een dood kind is.
Maar muzikaal is het allemaal bijzonder virtuoos met een uitstekend zingend en acterend koor en solisten die van wanten weten. Zoals de tenor Florian Sievers in de rol van Jan en de Wagneriaans uitpakkende bas-bariton Wolf Friedrich als Knipperdollinck.
Timmerman als Judas
De opzet van het stuk is die van de aloude raamvertelling, populair sinds Homeros. Een timmerman die aanvankelijk meeloper is, treedt op als Judas en verraadt de stad aan de bisschop. Om zijn vege lijf te redden vertelt hij wat er is gebeurd, als een soort pastisch op de evangelist uit de Matthäus, al zingt hij niet. Hij praat de vele scènes aan elkaar. Hierdoor weten we al aan het begin hoe het afloopt, want het eerste indringende toneelbeeld toont reeds de drie kooien met daarin de ontzielde en gemutileerde lijken van de leiders van de wederdopers.
Het levert wel een mooi contrast op met de hoogtijdagen van de ‘stad der uitverkorenen’ daarna. Uiteindelijk stort Jan in en legt hij een emotionele biecht af. Dan zakken de naargeestige kooien weer in beeld en is het voorbij als een uitdovende nachtmerrie.
De bisschop viert zijn zege; de lijken van de wederdopers worden in kooien getoond. | Foto: Marco Borgreve
De boodschap van de opera is uiteraard dat religieus fanatisme gevaarlijk is. Van Veggel noemt in het programmaboekje onder mee IS en het kalifaat. Maar veel treffender zijn de overeenkomsten met moderne sektes, zoals die van Jim Jones (Jonestown-zelfmoorden, 1978) en David Koresh (Waco-belegering, 1993). Net zoals in Munster was hier sprake van een extreme leiderschapscultus en de feitelijke gevangenschap van de leden.
Na de première vroegen mensen in de zaal zich hardop af of dit werkelijk allemaal was gebeurd. Jammer genoeg wel. Veel mensen deugen niet.
‘J.S. Bach De Apocalyps’, gezien woensdag 17 januari. Weer in Den Haag op 14 en donderdag 15 februari, 20.00 uur, Koninklijke Schouwburg. Kijk hier voor meer data en plekken.
