Ecofeminisme in West Den Haag: een kompas om te navigeren in de klimaatcrisis
‘Ecofeminisme’, wat is dat nu weer? Dat wil kort door de bocht zeggen: de natuur verdedigd door activistische vrouwen, vaak ook door vrouwelijke kunstenaars. West Den Haag komt met een veelzijdig overzicht.
De tentoonstelling ‘Life on Earth’ meandert door zo’n twintig vertrekken in de voormalige Amerikaanse ambassade. Je moet haar zien. Erover lezen werkt niet echt. Dan raak je verstrikt in een nogal woke jargon met teksten als ‘naast het adresseren van de onderdrukking van zowel natuur als vrouwen, richt ecofeminisme zich ook op de bestrijding van racisme, homofobie en het kapitalistisch patriarchaat’. Dan denk je niet meteen: dat wordt genieten!
En toch is dat wat er kan gebeuren aan het Lange Voorhout. ‘Life on Earth’ is een groepstentoonstelling van veelal Amerikaanse kunstenaars, die is samengesteld door Catherine Taft, adjunct-directeur van kunstcentrum The Brick in Los Angeles. We spreken haar in de voormalige ambassade en adresseren meteen ‘the elephant in the room’: het Trumpisme, dat zo ongeveer alles is wat de deze kunstenaars niet zijn.
Het is vrij absurd om hier met deze kunstenaars in een voormalige Amerikaanse ambassade te exposeren
Of misschien moeten we het andersom zeggen. Het Trumpisme is vooral heel veel niet, terwijl we hier juist een reeks fundamentele boodschappen te horen krijgen. “En ook daarom is deze expositie urgent,” zegt Taft. “Tegelijk is het vrij absurd om hier met deze kunstenaars in een voormalige Amerikaanse ambassade te exposeren.” Maar dan constateren we samen dat er ooit een ander Amerika was, dat modernistische architecten als Marcel Breuer de opdracht gaf ambassades te ontwerpen. En zo is deze expositie hier toch op zijn plaats.
Heftig
In een van de eerste zaaltjes gaat het er meteen heftig aan toe. Op een groot scherm zien we overstromingen in Florida. Het is een gelaagde videoproductie van het collectief Alliance of the Southern Triangle. Taft: “Het gaat hier om de precaire verbinding tussen de stijgende zeespiegel in de Everglades in Florida en de smeltende Thwaites-gletsjer in Antarctica. ‘Doomsday Glacier’ noemen ze die niet voor niets.” Het projectiedoek hangt tot op de grond, waardoor het lijkt alsof het water je dadelijk letterlijk over de schoenen loopt.
Vrouwen voelen zich eerder geroepen om de zorg voor de aarde op zich te nemen
Er zijn nog veel meer digitale projecten en dat heeft ook een ecologische reden. “Veel objecten transporteren zou deze expo een veel te grote ecologische voetafdruk bezorgen,” legt Taft uit. “Met videokunst neem je gewoon een stickje mee of je stuurt een link.” Maar nu het feministische aspect. Mannen kunnen immers ook ecologische protestkunst maken. “Kan,” zegt Thaft, “maar vrouwen voelen zich eerder geroepen om de zorg voor de aarde op zich te nemen.”
In de publicatie die bij de tentoonstelling verschijnt, schreef Taft een doorwrocht essay waarin ze laat zien dat het ecofeminisme wortels heeft in de studentenrevoltes van de jaren 1960 en daarna in het groeiende milieubewustzijn. Toch even lezen dus. Twaalf vrouwelijke activisten roerden zich na de ramp met de kerncentrale in Middle Town, Pennsylvania, in 1979. Uit hun manifest: ‘Een maatschappij en wereldeconomie ingericht voor de winst van een kleine groep witte mannen, heeft de voorwaarden geschapen voor grootschalige werkloosheid, huiselijk geweld en geweld op straat, onderdrukking van mensen in de derde wereld, racistische aanvallen en een tekort aan voedsel, huizen en gezondheidszorg – met als gevolg de ecologische verwoesting van de aarde.’ Dat is nog eens een beginselverklaring.
Gewoon mooi
Gelukkig niet alleen alarmistisch activisme op de expositie. Een video-essay van het Institute of Queer Ecology toont dat de natuur ook gewoon mooi is. Te zien is wat wordt beschouwd als queer-processen in het planten- en dierenrijk: van ontkiemende dennenappels na een bosbrand, tot larven en verpoppende rupsen. Opvallend en grappig zijn de zeepblokken van de Canadese Meech Boakye. Samenstelling: geitenmelk, karnemelk, glycerinezeep, etherische oliën, zeeklei en spinaziepoeder. Het is een oproep om langzamer en verantwoorder te leven. ‘Please’, staat er niets voor niets op de blokken.
Meech Boyake, ‘Weathering’, 2024.
Indrukwekkend is de feministische ‘stamboom’ van de Colombiaanse Carolina Caycedo. Zij toont meer dan 100 getekende portretten van vrouwelijke milieuactivisten op een soort spandoek. Want, zoals zij in een toelichting zegt: ‘Vrouwen lijden het meest onder de gevolgen van de uitbuiting van natuurlijke bronnen en spelen daarom de hoofdrol bij het verdedigen van land en rivieren, en zijn belangrijk bij het mobiliseren van hun gemeenschappen tegen onteigening, vervuiling en uitputting van gemeenschappelijke hulpbronnen.’
Al met zal stemt ‘Life on Earth’ tot nadenken. Of, zoals Catherine Taft het fraai formuleert: ‘De tentoonstelling is bovenal een leidraad om te navigeren in tijden van klimaatcrisis.’
Verjaardag
De tentoonstelling markeert de zesde verjaardag van West in de ambassade. Wegens dat feestje is er nog veel meer te zien. Zoals een literair-biografische expositie over journalist Anil Ramdas (1958-2012), die een grafische levenslijn toont aangevuld met tv- en video-opnamen, krantenknipsels, boeken en persoonlijke objecten, inclusief een Rolodex en een asbak. Ramdas vertolkte een belangrijk geluid over identiteit, diversiteit en postkolonialisme. ‘In wat voor land leef ik eigenlijk?’, vroeg hij zich af. Het antwoord was niet positief. ‘De culturele beschaving van een groot deel van de Hollanders is net zo mislukt als die van een groot deel van de allochtonen,’ schreef hij teleurgesteld. In 2012 pleegde hij zelfmoord.
Met een andere archiefexpositie wordt aandacht besteed aan de van Martinique afkomstige filosoof en dichter Édouard Glissant (1928-2011). Glissant is een van de invloedrijkste denkers van de 20ste eeuw, wiens concepten zoals ‘Relation’, ‘creolisering’ en ‘Mondialité’ een krachtige lens bieden om de complexe dynamiek van globalisering, culturele diversiteit en identiteit in de 21ste eeuw te begrijpen. Hij pleitte voor een wereldwijde dialoog waarin diversiteit en uitwisseling centraal staan. Geen ‘homogenisering’ maar wederzijdse verrijking, was zijn boodschap.
Gezien de spanningen in de maatschappij en de verharding van de politieke tegenstellingen is het gedachtengoed van denkers als Ramdas en Glissant actueler dan ooit. ‘Urgent’ is een modewoord. Maar het is hier in de oude ambassade zeker van toepassing.
‘Life on Earth’ en andere tentoonstellingen, te zien tot en met zondag 27 juli, West Den Haag. Grand Opening, vrijdag 28 februari, 19.00 uur. Meer informatie: www.westdenhaag.nl
