Schrijfster Judith Fanto over ‘Narcis’: ‘Dit is een roman in vijftig tinten grijs’

In haar research gaat Fanto zeer grondig te werk, historisch onderzoek maakt een wezenlijk deel uit van het schrijfproces. Voor haar literaire activiteiten huurde zij langdurig een appartementje in Wenen. “Mijn agenda zat propvol afspraken. Historicus Andreas Brunner, directeur van QWien, heeft veel onderzoek voor me gedaan. Met hem zat ik vaak in leuke oude koffietentjes waar de groten der aarde als Gustav Mahler, Stefan Zweig en Sigmund Freud ooit vertoefden. De smoezelige gordijntjes, de rookglazen spiegels: héérlijk. Natuurlijk kwam mijn man me ook regelmatig bezoeken. Heel gezellig.”

Als schrijver verplaatste zij zich daar naar het Wenen van 1920, de bloeitijd van haar voorouders. “Eigenlijk ben ik gaan schrijven om mijn geestelijke gezondheid te bewaren. In 2015 overkwam ons gezin allerlei rampspoed waardoor ik op zoek moest naar een manier om op de been te blijven. Dat is me mede dankzij ‘Viktor’ en Wenen gelukt. Nu gaat het gelukkig weer fantastisch met mijn man en onze kinderen.”

‘Memory lane’

Haar wieg stond in Delft, haar jeugd bracht ze door in Voorburg en Den Haag en na haar studies verhuisde ze met haar man naar Apeldoorn. Sinds enkele jaren wonen zij met nog twee van hun vier kinderen op een boerderij onder de rook van Zutphen. Binnenkort gaat ze terug naar Den Haag voor de reünie van haar oude school, die intussen niet meer bestaat. “In het oude schoolgebouw van het Aloysius College hoop ik mijn herinnering te kunnen verzachten; net als menig ander puber voelde ik me verloren en vaak verdrietig op de middelbare school. Schrijven was eigenlijk het enige wat ik kon.”

Gelet op haar uitgebreide curriculum vitae lijkt dat een understatement. Met een kleine lach: “Ik zie deze Haagse ‘trip down memory lane’ als een herkansing.” Fanto is geboren in een links intellectueel, muzikaal milieu. “Je was in die tijd van de VVD of van de PvdA, en wij waren het laatste. Mijn ouders beleden dat niet alleen met de mond, ze waren daadwerkelijk heel sociaal. Mijn moeder fietste vaak naar de Schilderswijk voor haar welzijnswerk en er woonden altijd studenten van het Koninklijk Conservatorium bij ons in. Naar goed Weens gebruik traden we allen op tussen de schuifdeuren. Mijn moeder begeleidde me op de piano wanneer ik liederen van Mozart of Purcell zong.”

In Voorburg, vredig ‘dorp aan de Vliet’, hing de inktzwarte wolk van de holocaust boven het gezin. “Mijn grootouders bekeerden zich in 1938 noodgedwongen tot het katholicisme, de Oostenrijkse staatsgodsdienst. Een groot deel van de Joodse familie Fanto is uitgemoord, zij die overleefden vluchtten naar België om uiteindelijk in Nederland te belanden.” Doorpratend over haar jeugd die zich in de jaren 1960 afspeelde, noemt ze die periode ‘een absurde tijd’. “De jaren met het spreekwoordelijke touwtje uit de brievenbus. Ook al groeide ik in vrede op, oorlog was en is voor mij een natuurlijke staat. Alsof het in mijn DNA zit, ik ben er niet eens zozeer bang voor, maar verwacht eigenlijk niets anders dan oorlog. Is het genetisch, intergenerationeel?”

Fanto is lid van een joodse gemeente, haar drie kinderen zijn joods opgevoed. “Onze jongste dochter is autistisch, zij blijft bij ons wonen, de oudste twee vlogen al uit. Voor een vierde kind dat sinds een jaar bij ons woont, bouwden we een huisje op ons erf; vanwege haar psychiatrische stoornis heeft ook zij onze blijvende hulp nodig.”

Vriendschap

Manno, de hoofdpersoon in ‘Narcis’, wordt in 1916 als tienjarige uit het stijve Haarlem geplukt en ondergebracht bij een tante in het mondaine Wenen. In de jaren 1920 en 1930 werpt daar de Tweede Wereldoorlog z’n broeierige, chaotische schaduw vooruit. De introverte, secundair reagerende Manno houdt zich staande dankzij de vijf vrienden die hij er leert kennen. Ze zijn van groot belang voor hem, maar de onderlinge verhoudingen komen met het oprukkende nazifascisme gaandeweg haaks op elkaar te staan. De spanning bouwt zich onderhuids op, stilistisch en subtiel beschreven.

^{Judith Fanto, ‘Narcis’}

“‘Narcis’ gaat over het belang van zelfverkozen familie, over de kracht en noodzaak van vriendschap. Over verraad en vergelding. Niet over helden en slachtoffers; het is een roman in vijftig tinten grijs, de kleuren van het opportunisme. Ik heb mezelf maximaal uitgedaagd – ik ben niet gauw overprikkeld – door me als extraverte vrouw in te leven in een introverte man. Manno zou aan de hand van DSM-5 (handboek voor de classificatie van psychische stoornissen, red.) nu wellicht als depressief en lijdend aan trauma worden gediagnosticeerd.”

In ‘Narcis’ verkent Fanto wat er kan gebeuren als een deel van iemand, dat essentieel is voor diens identiteit en bestaan, niet mág bestaan. Verboden wordt. Gepassioneerd zet ze haar thematiek kracht bij. “Als je niet joods mag zijn, niet homoseksueel. Als je bestaan van overheidswege wordt ondermijnd. Als de overheid, zwaaiend met de wet in de hand, je directe vijand wordt. Dat interesseert me ook als jurist. Een overheid die zich het recht toe-eigent om jou, je naasten, iedereen die je lief is, te bestrijden, te ontslaan of zelfs te elimineren.”

Ze zet uiteen dat het haar zo raakt omdat ze in een strijd verwikkeld is geweest ‘met de overheid die zorgzaam zou moeten zijn voor haar burgers’ over essentiële hulp voor twee van haar kinderen. “Onze jongste dochter en ons later in ons gezin opgenomen kind waren afhankelijk van toestemming voor hulp bij het mogelijk maken van hun functioneren. Puur een gezondheidskwestie dus, die louter financieel werd bezien: ‘Uw kind is te duur.’ Ik heb met gemeenteambtenaren moeten onderhandelen over ons kind alsof het om een stuk vastgoed ging.” Ze is even stil. “Ik mag eigenlijk de vergelijking niet maken, maar ik ervoer evenals mijn grootouders – en dat was op leven en dood – complete ontluistering.”

Nood

Strijdlustig als ze is, blijft ze zich bekommeren om anderen. “Het is de enige weg, hulp bieden aan mensen die het nodig hebben. Zo ben ik Luisterend Schrijver bij de Stichting (Gelijk)waardig Herstel voor ouders die door de toeslagenaffaire zijn gedupeerd. Goed proberen te zijn en te doen voor mensen in mijn omgeving is mijn enige antwoord op het geweld, de agressie en de oorlogen van deze wereld. Kijk om je heen, zie de nood van anderen.”

Misschien leef ik wat absoluut, maar voor mij is het een normale vraag om bij het opstaan mijn positie te checken. Ben ik nog steeds bereid om mijn eigen leven en de levens van mijn gezinsleden in de waagschaal te stellen om anderen te beschermen? Om mensen bij mij thuis te verbergen als morgen de klopjacht uitbreekt op homoseksuele mensen, op mensen met bruine, groene dan wel blauwe ogen? Wie ben je als het moeilijk wordt? Echt moeilijk, geváárlijk? Precies om die vraag draait het in ‘Narcis’.”

^{Judith Fanto, ‘Narcis’ (352 pagina’s, hardcover). Uitgever: Ambo|Anthos. Prijs: € 24,99.}

De redactie biedt u dit verhaal gratis aan. Meer Haagse verhalen? Neem een (proef)abonnement op weekkrant Den Haag Centraal. Elke donderdag in de bus. De krant is ook verkrijgbaar bij onze verkooppunten.