Schilderen en plezier maken in Barbizon

Door Herman Rosenberg

Het beeld is romantisch en daarom verleidelijk. Donkere bossen met dromerige vennetjes en hier en daar een ongenaakbare rotspartij. En soms duikt er een eenzame kunstenaar op, die zijn opvouwbare ezel uitklapt en de natuur op het doek begint te brengen. Maar zo stil en leeg was het niet in de koninklijke  domeinen tussen Barbizon en Fontainebleau, zo’n zestig kilometer ten zuiden van Parijs. Toen schilders als Daubigny, Corot en Millet er aan de slag gingen, kregen ze al snel gezelschap van kunstbroeders en dagjesmensen. “In 1867 reed er zestien keer per dag een trein van Parijs naar Fontainebleau. Het bos van Barbizon werd een reservaat voor dagjesmensen,” vertelt conservator Maite van Dijk van het Van Gogh Museum, waar De Mesdag Collectie onder valt. “We hebben het aan de schilder Théodore Rousseau te danken dat we nu nog in de voetsporen van de kunstenaars kunnen treden. Hij kreeg keizer Napoleon III zo ver dat hij het bos van Fontainebleau uitriep tot natuurreservaat.”

Opmaat
Drukte of niet, er ontstonden daar zo veel prachtige schilderijen dat later de aanduiding ‘School van Barbizon’ ontstond, die een opmaat zou gaan vormen voor het impressionisme. Op de tentoonstelling ‘Nederlanders in Barbizon – Maris, Mauve, Weissenbruch’ in de museumzalen aan de Laan van Meerdervoort zijn oude bekenden te zien uit de collectie van Mesdag, die een verwoed verzamelaar was van Barbizon-kunst. Terzijde: Mauve is er een beetje aan de haren bijgesleurd. Hij is nooit in Barbizon geweest, al onderging hij wel invloed van de groten die daar werkten.  

Ongeveer de helft van de getoonde werken komt van andere musea, zoals de Fondation Custodia (Parijs), de National Gallery en het Amsterdam Museum. Dat laatste museum leende ‘Een bos te Fontainebleau’ van Georgius van Os uit, een Haagse schilder die in Parijs werkte (zie voorpagina Uitdekunst). Het is een schitterende compositie met kleine figuurtjes, waarvan een met een opvallend rode muts: een suggestief kleuraccent in de grote groenheid van het woud. Van Os was er vroeg bij, want het doek ontstond in 1839. Nog zo’n ontdekking is een breed opgezet bosgezicht van Louwrens Hanedoes uit het Dordrechts Museum. Het toont de Gelderse natuur, maar was bedoeld als herinnering aan Frankrijk. 

Stonden deze meesters nog in de romantische traditie, latere Barbizon-gangers als Jozef Israëls, Willem Roelofs en Jacob Maris begonnen al ‘losser’ te werken.  Deze schilders namen hun Franse ervaringen mee terug naar Den Haag, waar mede hierdoor de Haagse School kon ontstaan, die zou uitgroeien tot een soort behoudende variant van het impressionisme. Dat lossere werken, kwam ook, legt Maite van Dijk uit, doordat de schilders nu echt buiten gingen werken en dus minder tijd hadden. “Van Os en Hanedoes maakten schetsen in de natuur en werkten die later in hun atelier uit. Maar later wordt er steeds meer buiten geschilderd. Ook het beschikbaar komen van verf in tubes speelde daarbij een rol.”

Plezier  
Niet alleen de natuur rond Barbizon was een dankbaar onderwerp. Ook bepaalde dorpjes trokken de aandacht van de schilders. Een mooi voorbeeld is Montigny-sur-Loing. Zowel Daubigny als Maris koos dit ‘schildergenieke’ plaatsje aan een riviertje tot onderwerp. Beide doeken – de Daubigny uit de National Galleries of Scotland (1857), de Maris uit het van Gogh Museum (1864), – hangen nu naast elkaar. De witte huizen, de kerk, het spiegelende water – de meesters deden niet voor elkaar onder. Het is een mooi voorbeeld van de doorwerking van de Franse voorbeelden.

Nóg mooier is overigens weer een andere Maris (uit privébezit), een gezicht op het plaatsje Bougival. Eén en al dampige atmosfeer met spiegelend water, zacht zonlicht en een eenzame vissersvrouw. Het ontstond in 1870, het jaar waarin de Frans-Duitse Oorlog uitbrak. Het was uit met de pret. De Nederlanders gingen naar huis, maar wat hadden ze genoten. Maris in een brief aan zijn broers Willem en Matthijs: ‘Ik heb er menige studie gemaakt, maar nog meer plijzier gehad.’

Pelgrimage
Johan Hendrik Weissenbruch voorziet de tentoonstelling van een fraaie slotbeschouwing. In 1900, toen er allang geen schilders van formaat meer de bossen van Barbizon onveilig maakten, ging hij er als 76-jarige op ‘pelgrimage’. Hij schilderde het dorpje zelf: een zonovergoten straatje, opgezet in brede streken. De Hagenaar ging ook het bos nog in en dat resulteerde in een heerlijk los geschilderd landschap met bomen en rotsen, dat het Rijksmuseum voor deze expositie uitleende. Het is een van de vele bruiklenen die duidelijk maken dat het Van Goghmuseum nu echt meer wil met de Mesdag Collectie. Vorig jaar nog werden vele van de door H.W. Mesdag ooit verzamelde schilderijen getoond in Amsterdam op de tentoonstelling ‘Daubigny, Monet, Van Gogh’. Nu is er dus de Haagse expositie, die een fraaie aanvulling vormt op de groots opgezette tentoonstelling ‘Nederlanders in Parijs’ in Amsterdam.

‘Nederlanders in Barbizon’, t/m 7 januari, De Mesdag Collectie (Laan van Meerdervoort 7F); www.demesdagcollectie.nl

Johan Hendrik Weissenbruch, ‘Bosgezicht nabij Barbizon’, 1900’ | Collectie Rijksmuseum Amsterdam &nnbsp;

****

Imposant drieluik

‘Nederlanders in Barbizon is te beschouwen als zijpaneel van een imposant drieluik dat de kruisbestuiving tussen de Franse en Nederlandse schilderkunst in de 19de eeuw uit de doeken doet. De hoofdmoot is het grote overzicht ‘Nederlanders in Parijs’ in het Van Goghmuseum (t/m 7 januari) met werken van onder anderen Ary Scheffer, Van Gogh, Van Dongen en Mondriaan. Naast het Haagse zijpaneel is er nóg een en wel in Dordrecht. ‘Jongkind en vrienden’ in het Dordrechts Museum (t/m 28 mei) laat zien hoe belangrijk de rol was die Hollandse schilder speelde bij het ontstaan van het impressionisme.

Wilt u meer lezen over cultuur in Den Haag? Neem dan een abonnement bij DHC.