Rechtspraak in het wijkcentrum: ‘Heeft u nog andere schulden?’
Met wijkrechtspraak willen rechtbank en gemeente problemen van buurtbewoners integraal aanpakken. De eerste zittingen leverden positieve resultaten op.
“Staedion heeft u gevraagd hier bij de rechtbank te komen. Bent u akkoord om met ons over uw huurachterstand te praten?” De gedaagde beantwoordt de vraag van rechter Nick van Eijk met een knikje. Zijn huurachterstand bedraagt ruim 1100 euro, gelijk aan zo’n twee maanden huur. Vanwege een hernia en een zieke vader moest hij tweemaal stoppen met werken en kon hij zijn huur niet betalen, legt hij uit met behulp van een medewerker van het Leger des Heils. “Heeft u nog andere schulden?”, vraagt de rechter. “Hoe hoog zijn die?”
Het is maandagochtend in het wijkcentrum in Moerwijk, waar een klein zaaltje onder systeemplafond is ingericht als ‘wijkrechtbank’. Dat is een reguliere rechtbank in het klein, met een beduidend informelere sfeer. Op een tafeltje in de hoek staan koffie, thee en plastic karaffen water. Tussen de zaken door biedt de bode de aanwezigen iets te drinken aan.
De gemeente en rechtbank Den Haag zijn in maart dit jaar begonnen met een pilot wijkrechtspraak, in navolging van Eindhoven, Rotterdam, Amsterdam en Tilburg. De zaken die in de wijk voor de rechter komen, kunnen lichte strafzaken zijn, incassozaken of zaken over Leerplicht. Er moet in ieder geval een vermoeden zijn van ‘multiproblematiek’ bij de gedaagde, vertelt deelprojectleider bij de rechtbank Ratna van Ast. “Als je schulden hebt of niet naar school gaat, vloeien daar weer allerlei andere problemen uit voort. Door echt in te zoomen op de omstandigheden van mensen, willen we die problemen bij de wortel aanpakken.”
Laagdrempelig
Daartoe zijn niet alleen een rechter en een griffier aanwezig, maar ook andere partijen die de gedaagde mogelijk kunnen helpen. Naast de medewerker incasso van woningcorporatie Staedion (wiens naam bekend is bij de redactie) is er vandaag een consulent van de Helpdesk Geldzaken van de gemeente. Wanneer de gedaagde en de medewerker incasso een betaalafspraak maken, grijpt de consulent even in. “Vier termijnen van 275 euro, is dat wel haalbaar? Hoe hoog is uw inkomen?” Dat blijkt ruim voldoende te zijn, waarna de griffier de overeengekomen regeling op papier zet.
Als je schulden hebt, vloeien daar allerlei andere problemen uit voort
Rechter Van Eijk vindt het goed dat de rechtbank naar de mensen toe komt, stelt hij tussen de bedrijven door. “En in dit soort zaken komen er geen incasso-, dagvaardings- en griffiekosten bij, wat al snel neerkomt op vijf- tot zeshonderd euro extra. Mensen zitten vaak in de problemen omdat ze het geld niet hebben, niet omdat ze niet willen betalen. Hier kun je verder kijken dan alleen de huurachterstand en met meerdere partijen direct afspraken maken.”
Normaal gesproken kan een verhuurder na drie maanden betalingsachterstand een verzoek doen bij de rechter om de huurovereenkomst te ontbinden. Met wijkrechtspraak kan de verhuurder na een maand achterstand dit melden bij de gemeente, waarna eventueel besloten wordt de huurder voor de wijkrechtbank uit te nodigen. Bij de incassozaken neemt Staedion de griffiekosten van 87 euro per zaak voor zijn rekening. “Wij zitten hier puur met de insteek om dit met elkaar op te lossen,” aldus de medewerker incasso.
Extra zetje
Een evaluatie van wijkrechtspraak in Rotterdam leverde positieve resultaten op. Betrokken instanties waren tevreden over het multidisciplinair overleg, de extra beschikbare zittingstijd, de hoge aanwezigheid van gedaagden en de laagdrempeligheid. De samenwerking tussen verschillende instanties is ‘gedurende het project verbeterd’. Deelprojectleider Van Ast meent dat de start van de Haagse pilot goed is gegaan en dat ‘de betrokkenheid en motivatie van alle partijen hoog zijn’. “Maar we blijven bijschaven, vooral wat betreft onderlinge communicatie en verwachtingen van ketenpartners.”
Wijkrechtspraak maakt deel uit van de bredere beweging van maatschappelijk effectieve rechtspraak, legt Eddy Bauw uit, hoogleraar Privaatrecht en Rechtspleging aan de Universiteit Utrecht. Door rechtspraak anders in te richten, moeten zaken een groter maatschappelijk effect hebben dan gewoonlijk. “Iemand met schulden kan bijvoorbeeld tien keer langs de rechter komen, maar dat lost het onderliggende probleem niet op. Komt de rechter tot een interventie waarmee dat wel gebeurt, dan ben je in één keer klaar, in juridische en maatschappelijke zin.”
Wijkrechtspraak mag niet ten koste gaan van reguliere rechtspraak
Maatschappelijk effectieve rechtspraak is onder juristen voer voor discussie, stelt Bauw. Is de rechtspraak er wel op toegerust om maatschappelijk effectief te zijn? En is dat niet te hoog gegrepen? Bauw vindt het ‘heel belangrijk’ de mogelijkheden van maatschappelijke effectieve rechtspraak verder te onderzoeken. “Het kan vertrouwen in de instituties verhogen. Wel is dit soort experimenten fors duurder, door de uren die een rechter eraan besteedt. Het mag niet ten koste gaan van de reguliere rechtspraak, maar inzichten uit dergelijke pilots kunnen, na grondige evaluatie, bijdragen aan verbetering daarvan.”
In Moerwijk komt tegen twaalven de bode het zaaltje binnen. De laatste gedaagde is niet gekomen, waarmee twee van de zes ingeplande zaken daadwerkelijk hebben plaatsgevonden. Eén iemand blijkt vlak voor de zitting de volledige openstaande schuld te hebben betaald, een ander heeft een aantal dagen eerder een betalingsregeling getroffen. “Een uitnodiging voor de rechtbank kan net een extra zetje zijn om in actie te komen,” weet de medewerker incasso van Staedion. “Dat we vier van de zes zaken hebben opgelost, net als bij de vorige twee zittingen, is prima.” De rechter is het met hem eens: “Niet verkeerd, qua opbrengst.”
De redactie biedt u dit verhaal gratis aan. Meer Haagse verhalen? Neem een (proef)abonnement op weekkrant Den Haag Centraal. Elke donderdag in de bus. De krant is ook verkrijgbaar bij onze verkooppunten.
