Justitiële missers rond drama op Turfmarkt
De man die vorig jaar een medewerkster van de Albert Heijn aan de Turfmarkt doodstak, was onterecht op vrije voeten. Justitie schoot tekort, oordeelde de eigen inspectie maandag. En niet alleen in dit geval, reageren rechtsgeleerden.
Door missers in de justitiële keten en het besluit een tbs-veroordeling uit Curaçao niet uit te voeren, liep Jamel L. vorig jaar vrij rond in Den Haag. Daar stak hij op 20 juni in de Albert Heijn aan de Turfmarkt een medewerkster dood. De instanties die betrokken waren bij de 57-jarige Antilliaan zijn ‘tekortgeschoten’, concluderen de Inspectie Justitie en Veiligheid en de Hoge Raad in het onderzoeksrapport dat ze maandag aanboden aan de minister van Justitie en Veiligheid David van Weel (VVD).
Er is te weinig gedaan om L. in beeld te krijgen en te houden, en cruciale informatie over zijn criminele en psychiatrische verleden ontbrak, stellen de onderzoekers. De man was in 2009 al enige tijd gedwongen opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis in Groot-Brittannië, omdat hij leed aan grootheidswanen en paranoïde gedachten. Nadat hij was uitgezet naar Curaçao en daar in een psychose zijn buurman aanviel met een machete, werd hij veroordeeld tot terbeschikkingstelling (tbs). Maar omdat er in het Caribisch deel van het Koninkrijk geen kliniek is voor de psychiatrische behandeling van misdadigers, vroeg Curaçao aan Nederland om de tbs-maatregel uit te voeren. De toenmalige minister voor Rechtsbescherming, Sander Dekker (VVD), wees dit verzoek af. De inspectie noemt dat besluit ‘onvoldoende te volgen’.
Drie verzoeken
Een woordvoerder van staatssecretaris Ingrid Coenradie (Justitie en Veiligheid, PVV) laat weten dat Nederland tot en met 2023 in totaal drie verzoeken uit Curaçao en Aruba heeft ontvangen om een tbs-behandeling over te nemen, en dat geen daarvan is gehonoreerd. “Een belangrijke overweging is dat er geen sprake is van een passende, geleidelijke resocialisatie in de eigen samenleving, als de maatregel in Nederland ten uitvoer wordt gelegd.”
Iemand zonder behandeling op straat zetten, is vragen om problemen
“Dat is asociaal van Nederland,” reageert de Haagse advocaat Job Knoester, die gespecialiseerd is in tbs-zaken. “Je moet zorgen voor kleinschalige tbs-klinieken ter plekke. En totdat die er zijn, moet je de behandeling hier doen.” Het laatste noemt hij ‘niet ideaal’: “De behandeling gebeurt binnen, maar vervolgens moeten mensen buiten oefenen en een netwerk opbouwen. Het is veel beter als ze dat in hun eigen omgeving doen.”
Dat er nog geen tbs-kliniek is in Curaçao, wijt Knoester aan een gebrek aan langetermijnvisie van de Nederlandse overheid. Net als het tekort aan tbs-plekken in Nederland zelf. “In 2013 zijn door het tweede kabinet-Rutte drie klinieken wegbezuinigd; nu wachten er meer dan 150 gevangenen op behandeling. Ik heb meerdere cliënten die in de gevangenis zitten terwijl hun celstraf er al twee tot drie jaar opzit. Maar iemand zonder behandeling op straat zetten, is vragen om problemen.”
Vrijgelaten
Na zijn vrijlating in Curaçao reisde L. op eigen gelegenheid naar Nederland. Hier misdroeg hij zich opnieuw en werd hij meerdere keren aangehouden. De man zou de gemeente Den Haag twee keer om hulp hebben gevraagd, waarbij hij verbaal agressief en intimiderend was. In Rotterdam werd hij vervolgd voor het bedreigen van ambtenaren. In die rechtszaak is volgens de Hoge Raad cruciale informatie over de voorgeschiedenis van L. niet voorgelegd aan de rechter, die begin juni oordeelde dat het niet nodig was om de man te laten onderzoeken door het Pieter Baan Centrum. Hij werd veroordeeld tot een celstraf die hij inmiddels in voorarrest had uitgezeten, en werd vrijgelaten.
Het oprichten van een tbs-kliniek kost klauwen met geld
Tien dagen later, op dinsdagochtend even na zeven uur, liep L. de supermarkt in het centrum van Den Haag binnen, hij pakte een mes uit het rek en stak de 36-jarige medewerkster Antoneta Gjokja dood. Daarna liep hij naar buiten en werd hij vrijwel meteen aangehouden. Afgelopen april werd hij voor moord veroordeeld tot tien jaar cel en tbs met dwangverpleging. Dat betekent dat hij alsnog in een tbs-kliniek terechtkomt, mits de uitspraak in hoger beroep in stand blijft.
Zorgplicht
“Misschien gaat er dan nu wat gebeuren,” hoopt Arjen van Rijn, advocaat in Den Haag en hoogleraar staatsrecht aan de University of Curaçao. “Nederland weigert verantwoordelijkheid te nemen, omdat de eilanden autonoom zijn. Maar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft meermaals gezegd dat het uitblijven van behandeling ten behoeve van terugkeer in de samenleving in strijd is met de mensenrechten. En dat is een verantwoordelijkheid van het Koninkrijk als geheel. Er is een zorgplicht.”
“Ik wil niet alleen naar Nederland wijzen; de eilanden laten het er ook op aankomen,” nuanceert Van Rijn. “Maar als ze het niet alleen kunnen, moet je ze helpen. Het oprichten van een tbs-kliniek kost klauwen met geld en vraagt expertise. Dat moet dan maar, het gaat wel om mensenlevens.” Letterlijk, zo toont het drama aan de Turfmarkt. “Helaas zijn er vaak crisissen nodig om problemen op te lossen. Of deze afdoende is, zal moeten blijken.”
Het ministerie van Justitie en Veiligheid wil volgende maand inhoudelijk reageren op de bevindingen van de inspectie en de Hoge Raad.
