Toneelgroep Maastricht speelt ‘Een Meeuw’ van Ilja Leonard Pfeijffer in Koninklijke Schouwburg
In Tsjechovs ‘Een Meeuw’ wordt aldoor over gebroken harten gesproken. Hartroerend zijn de personages stuk voor stuk, maar ook tragisch. De Rus ten voeten uit. Er is nu een nieuwe versie.
Tsjechov is na Shakespeare de belangrijkste en meest gespeelde toneelschrijver in Europa. Met ‘Een Meeuw’ gaf hij een inkijkje in het leven van een aantal mensen uit de bovenklasse van de Russische samenleving aan het eind van de negentiende eeuw. Het stuk inspireerde regisseur Michel Sluysmans van Toneelgroep Maastricht tot een nieuwe versie.
Je zei ooit dat je Tsjechovs stuk wat ‘oubollig’ vindt, zogezegd een oude jas? Wat heeft je over de streep getrokken om ‘De Meeuw’ dan toch te gaan regisseren?
Michel Sluysmans: “Ik ben groot fan van Tsjechov, al vanaf de toneelschool. Het origineel is prachtig. Maar Tsjechov schreef het stuk 120 jaar geleden en voor een heel ander publiek. Het Russische van indertijd is een ander dan het Nederlandse van nu. Ilja Leonard Pfeijffer en ik hebben er daarom personages uit gehaald en het ontdaan van ‘gedoetjes’, terwijl we rollen die ik interessant vind maar bij Tsjechov klein zijn, onder meer die van Polina, pregnanter en groter hebben gemaakt. Met eerbied en respect voor het origineel hebben we toch iets nieuws willen maken. Het gegeven van een getroebleerde moeder-zoonrelatie, de clash tussen carrière en familie, en ook die tussen generaties, plus de functie van theater in het stuk hebben we natuurlijk in ere gehouden.”
Waarin schuilt volgens jou de kracht van dit stuk?
“We leven in een tijd waarin mensen erg op zoek zijn naar zingeving en betekenis. Het budget voor geestelijke gezondheidszorg, dus voor mensen met een geestelijke aandoening, is in Nederland verdubbeld ten opzichte van tien jaar geleden – terwijl het aantal gediagnosticeerde patiënten hetzelfde is gebleven. Dat laat zien dat wij worstelen met de zin van het bestaan. Er zijn therapieën, coachingstrajecten, zelfhulpboeken, mindfulness … De mens zoekend naar zingeving. En daar gaat dit stuk heel erg over: hoe geef je vorm aan een leven dat zinloos is?”
Naar welke personage gaat als regisseur jouw aandacht vooral uit?
“De Meeuw is een ensemblestuk met gelijkwaardige rollen. Bij ons zijn er geen hoofd- of bijrollen te onderscheiden. Het zijn acht acteurs zijn, verdeeld over drie (toneel)generaties, en over vier mannen en vier vrouwen. Die komen met elkaar terecht in een liefdescarrousel. Ze zijn allemaal verliefd op elkaar, maar het is allemaal niet wederzijds, en ook nog eens zeer ongelukkig en tragisch. Dat neemt je voor die figuren in, want herkenbaar, en liefde is sowieso het ultieme thema aller tijden. De liefde die we allemaal nastreven laat zich zelden op een presenteerblaadje aandienen. De liefdes bij Tsjechov zijn dan ook altijd onvervuld, onuitgesproken en niet wederkerig.”
Tsjechov zelf omschreef zijn stuk als een klucht. Zie jij dat er ook in?
“Als ondertitel gaf hij het stuk ‘komedie in vier bedrijven’ mee. Mijn verzoek aan schrijver Ilja Leonard Pfeijffer en aan de acteurs was: laten we een stuk maken waarin ondanks de ellende veel gelachen gaat worden. Het is geen klucht met platte humor en dichtslaande deuren, maar een subtiele komedie die gebouwd is op het fundament van verdriet en verlangen. Dat maakt het zo leuk. Humor is alleen leuk als er een grote tragiek aan ten grondslag ligt. Waarom vinden we Lauren & Hardy leuk? Omdat het zo verdrietig is wat misgaat bij die twee mannetjes. Dat is bij Tsjechov precies zo.”
Jullie hebben een vijfde bedrijf aan het origineel toegevoegd. Waarom?
“Het stuk van Tsjechov eindigt met een tragische zelfmoord. We hebben gemeend om het publiek na die zelfmoord een inkijkje te geven in de levens van de personages die overblijven. Dat is toch wel uniek in de opvoeringsgeschiedenis van dit stuk. Ik heb vele ‘Meeuwen’ gezien in mijn leven, maar ging altijd met een ongemakkelijk gevoel de zaal uit, Tsjechov eindigt met een komma in plaats van een punt. Die hebben wij willen zetten.”
Tsjechov. Een Rus.
“Met de bril van vandaag op en als je Tsjechovs ‘De Meeuw’ en zijn hele repertoire goed leest, dan schreef hij eigenlijk anti-Russische stukken. Zijn figuren zijn niet spierballerig of activistisch. Wel zit er vaak een militair in, maar die militairen doen bij hem nooit iets, die vervelen zich alleen maar. Tsjechov omschreef zijn stukken zelf met ‘weinig actie en heel veel liefde’. Een betere en mooiere boodschap kan op dit moment in het theater niet gegeven worden.”
Toneelgroep Maastricht, ‘Een Meeuw’, dinsdag 12 en woensdag 13 april, 20.15 uur, Koninklijke Schouwburg. Meer informatie: www.hnt.nl
Wilt u meer Haags nieuws lezen? Koop dan iedere donderdag de krant DHC. Klik hier voor alle verkooppunten. U kunt ook een (proef)abonnement nemen. U ontvangt DHC 10 weken voor slechts 10 euro.