Kunstfotograaf Paul Kooiker provoceert met naaktfoto’s gemaakt op een iPhone 3

Tien jaar geleden brak Paul Kooiker door met ‘Nude Animal Cigar’. Nu hangt dit 189-delige sleutelwerk in museum Voorlinden tegenover het laatste schilderij van Co Westerik. “Daarmee wordt een jeugddroom waargemaakt,” zegt Kooiker.

Door

Fotografie maakt zich maar moeilijk los van zijn gedienstige afkomst. Aandacht is er genoeg, maar buiten het reservaat van gespecialiseerde musea, festivals en ereprijzen floreert fotografie toch voornamelijk als visueel massamedium. Foto’s zijn onmisbaar om kranten, tijdschriften, advertenties, blogs, apps, enzovoort aan de man te brengen en dat kun je van klassieke kunstvormen niet zeggen. Dat zijn trage omgangsvormen geworden. Oude talen die lang niet voor iedereen leesbaar zijn. Desondanks blijft hun status intact. Terwijl fotografie mateloos populair is – de hele wereld kiekt erop los met de smartphone – blijven de grote musea huiverig. Is fotografie toch geen echte kunst?

Museum Voorlinden in Wassenaar gooit de knuppel in het museale hoenderhok met ‘Nude Animal Cigar’ van Paul Kooiker (Rotterdam, 1964). Een sleutelwerk uit 2014 dat samenvat wat Kooiker uniek maakt: zijn voyeuristische blik, een tragikomisch gevoel voor humor en – niet schrikken, beste lezer – een conceptueel uitgangspunt, maar daarover straks meer. ‘Nude Animal Cigar’ biedt de kijker exact wat de titel belooft: naakten, dieren en sigaren. Om precies te zijn: 63 mollige naakten die nogal slordig op de kiek zijn gezet, een 63-delige staalkaart uit de dierentuin en 63 sigaren, deels half opgerookt en anders wel rücksichtslos uitgedrukt.

 

Ik heb ‘Nude Animal Cigar’ met een iPhone 3 gemaakt
fotograaf Paul Kooiker

 

Het klinkt doelbewust en tegelijk behoorlijk flauw. Net als Wim T. Schippers voert Kooiker het doodgewone tot in het absurde door. Schippers was niet alleen de schepper van legendarische tv-figuren als Sjef van Oekel, hij bedacht ook de ‘Pindakaasvloer’ die in 2010 als conceptueel kunstwerk werd aangekocht door Museum Boijmans Van Beuningen. De museale uitvoering met behulp van 1100 liter pindakaas besloeg 4 bij 14 meter. Zoveel broodbeleg op heilige grond bleek een hoop reacties op te roepen. Voor liefhebbers van pindakaas rook het onweerstaanbaar – menige bezoeker gruwde ervan. Zoveel weerwerk krijgt de meeste kunst niet.

De Lach

Ook Paul Kooiker schuurt tegen het geinige en vulgaire aan, maar als je dat accepteert, is het geen onzin. Hij laat zien hoe absurd het denken in hokjes kan uitpakken. Naaktfotografie (geliefd genre), documentaires (diergedrag) en stillevens (sigarenstompen) hebben op zich niets gemeen, maar door 189 keer zorgvuldig een foto te maken en die allemaal ongeveer even groot als ‘sepia-afdruk’ te presenteren, ontstaat er toch een vorm van eenheid. Het veroorzaakt misschien wel enige kortsluiting in het brein en dus hilariteit. Neem sepia overigens niet al te letterlijk. Kooiker tovert 189 vrolijke varianten uit de hoge hoed, van oud-bruin tot knalroze, waardoor de muren van de Tuinzaal tintelen van kleur.

Laat alle calvinistische ideeën over fotografie varen. Hoewel Kooiker terdege is geschoold en in 1996 de Prix de Rome in de wacht sleepte, heeft hij geen dure camera’s meer nodig. “Ik heb ‘Nude Animal Cigar’ met een iPhone 3 gemaakt,” zegt hij met een grote grijns. In 2014 was dat echt wel een statement. Op dezelfde tegendraadse manier benaderde hij het onderwerp. Hij werkt met professionele modellenbureaus, maar kiest juist niet de reguliere dames uit en persifleert zo bijna alle naaktfotografie, van Richard Avedon tot en met Helmut Newton.

Zijn mollige naakten doen denken aan pikante blaadjes uit de jaren zestig, zoals Candy en De Lach die bij de kapper lagen. Erotiek kwam destijds nog maar net (en vaak onbeholpen) uit de clandestiene kast. Kooiker drapeert zijn dames lukraak op sofa’s en salontafels, hetgeen meteen de vraag oproept: hoe klunzig kun je een model laten poseren? “Ik speel met amateurisme,” geeft Kooiker grif toe, “maar ik ga er wel heel precies mee om. In de fotografie worden we al een eeuwigheid bestookt met maatje 36, terwijl ik vooral maatje 42 om me heen zie. We zijn er onderhand wel achter dat die anorectische bedoening ongezond is. Het is toch veel leuker om aan die voorgekauwde geiligheid te tornen?”

Een sigarenpeuk is nog steeds een taboedoorbrekend object voor welk stilleven dan ook. Laten we het feit dat Kooiker onderhand niet meer rookt maar als voortschrijdend inzicht betitelen.

 

Ik speel met amateurisme
fotograaf Paul Kooiker

 

Zijn mollige naakten doen denken aan pikante blaadjes uit de jaren zestig, zoals Candy en De Lach die bij de kapper lagen. Erotiek kwam destijds nog maar net (en vaak onbeholpen) uit de clandestiene kast. Kooiker drapeert zijn dames lukraak op sofa’s en salontafels, hetgeen meteen de vraag oproept: hoe klunzig kun je een model laten poseren? “Ik speel met amateurisme,” geeft Kooiker grif toe, “maar ik ga er wel heel precies mee om. In de fotografie worden we al een eeuwigheid bestookt met maatje 36, terwijl ik vooral maatje 42 om me heen zie. We zijn er onderhand wel achter dat die anorectische bedoening ongezond is. Het is toch veel leuker om aan die voorgekauwde geiligheid te tornen?”

Een sigarenpeuk is nog steeds een taboedoorbrekend object voor welk stilleven dan ook. Laten we het feit dat Kooiker onderhand niet meer rookt maar als voortschrijdend inzicht betitelen.

‘Male gaze’

Nogmaals, Kooiker realiseerde ‘Nude Animal Cigar’ in 2014, toen het vrouwbeeld nog vrij onbekommerd werd geëxploiteerd in de geest van de ‘male gaze’. Dat Wim van Sinderen, toenmalig conservator van Fotomuseum Den Haag, destijds de vloer gunde aan Kooiker met zijn iPhone en zijn dwarse aanpak, was opzienbarend. De aankoop door Voorlinden bezegelt de promotie naar de beeldende kunst. Tien jaar geleden werden naakten, dieren en sigaren nog vrolijk door elkaar gehusseld. In Voorlinden zijn de drie categorieën opgehangen als drie afzonderlijke blokken. Het oogt welswaar strenger, saaier zelfs, maar het benadrukt wel het concept achter Kooikers drieluik.

Bovendien hangt er één schilderij tegenover: het laatste dat geboren Hagenaar Co Westerik (1924-2018) maakte. Heel eenzaam en aandoenlijk zit een kind bijna te kokhalzen achter een bordje aardappels. Moet dat bord echt helemaal leeg? De vork blijft halverwege de mond steken. Het beeld schrijnt – een ongemakkelijk gevoel dat kenmerkend is voor Westerik. Alle babyboomers die weleens in de trein zaten, kennen zijn ‘Snijden aan gras’. Ernaar kijken deed al pijn. De reproductie hing in het kader van Openbaar Kunstbezit in het NS-materieel waar je nog gewoon een sigaar kon opsteken. Omdat de vader van Paul Kooiker bij de Spoorwegen werkte, had de familie vrij reizen. Dat had veel gevolgen voor Paul, waaronder het heimelijke verlangen om ooit samen met die fenomenale kunstenaar te exposeren.

Conceptueel bekeken past het schilderij mooi bij Kooikers sollen met heilige huisjes. Westerik schopte immers ook zachtjes maar venijnig tegen de schenen van een eerbiedwaardige voorloper. De boeren die zich bij Vincent van Gogh rond een pan met aardappelen schaarden, hadden geen keuze. Bijna elke dag aten ze hetzelfde. Of ze het nou lekker vonden of niet.

Paul Kooiker, ‘ Nude Animal Cigar’, te zien tot en met zondag 9 maart, museum Voorlinden, Wassenaar. Meer informatie: www.voorlinden.nl

Standaardportret
Bekijk meer van