Bladeren door het hoofd van Berserik

Door Margreet Hofland

In gesprekken met vrienden en bekenden van de Haagse kunstenaar Hermanus Berserik (1921-2002) – door zijn kinderen liefdevol ‘Bers’ genoemd – komt steeds weer naar voren dat hij een eigenwijze man was. In een periode waarin voornamelijk abstract werk wordt gewaardeerd, maakt hij realistisch en illustratief werk. Het zijn voorstellingen vol humor en poëzie, af en toe ook licht surrealistisch.

De studietijd van Berserik aan de Haagse Academie van Beeldende Kunsten valt samen met de Tweede Wereldoorlog. Zijn schilderdocent Paul Citroen, van Joodse afkomst, moet onderduiken en Berserik neemt zijn atelier over. In de oorlog zijn er geen tentoonstellingen van kunstenaars aan wie Berserik een voorbeeld kan nemen, maar in 1946 vertrekt hij naar Parijs. Hij maakt kennis met het werk van Picasso, Braque en André Marchand. In 1949 exposeert hij in het Haags Gemeentemuseum, waar zijn modernistische schilderij ‘Moeder en kind’ tussen het werk van René Magritte, Charley Toorop en Edgard Tytgard hangt. Toch blijft hij daarnaast steeds in een vereenvoudigde realistische stijl werken. Hij wil laten zien dat moderne kunst niet per se abstract hoeft te zijn en schildert landschappen en stadsgezichten. Inkomsten krijgt hij in die periode uit het maken van boekomslagen en affiches.

Stukje Parijs

Berserik schildert steeds met veel liefde het hem zo vertrouwde Haag. De stad wordt door hem vastgelegd als ‘een stukje Parijs’. Op schilderijen als ‘Terras met rode parasols te Scheveningen’ (1954) en ‘De droom van Mien’ (1973) is dat goed te zien. Veel Hagenaars zullen ook de grote muurschilderingen kennen, waarvan er twee vanuit de trein bij Hollands Spoor te zien zijn. ‘De Pop’ is daarvan de bekendste. Vier schilderingen worden in 1988 op zijmuren van voormalige arbeiderswoningen in het Rode Dorp aangebracht. Het Rode Dorp is dan een achterstandswijk, de schilder groeide er zelf op. Berserik, die 67 is als hij de opdracht krijgt, vindt zichzelf eigenlijk te oud om nog de ladder op te gaan. Hij maakt de ontwerpen en vraagt zijn zoon Teun en dochter Françoise hem te helpen, maar op het moment dat hij ze bezig ziet, trekt hij de kwast uit hun handen en gaat toch zelf aan de slag, wat eigenlijk ook precies hun bedoeling is. In 2014 worden de huisjes omgebouwd tot studentenwoningen. De schilderingen komen na een restauratie weer op de muren terug, maar nu in een geprinte versie. De originele versies zijn in weer en wind nagenoeg opgelost. Teun Berserik maakt kopieën, die geprint en op de oude plaatsen teruggehangen worden. Zijn kopie van ‘De Pop’ is nu in Museum MORE te Gorssel te zien in een overzichtstentoonstelling van zijn werk: ‘De wereld onder een stolp’.

‘Selfies’

Hermanus Berserik maakte veel zelfportretten. ‘Omdat het makkelijk was,’ zegt zijn dochter ‘’Françoise in de documentaire die op de tentoonstelling wordt vertoond. ‘Hij had zichzelf altijd bij de hand en wilde niet steeds mensen in zijn atelier.’

‘Maar het was ook een zelfbevestiging,’ reageert zoon Teun. ‘En een soort selfie, om te zien hoe hij ouder werd.’

Er liggen veel kleine schetsboekjes in de vitrines, het zijn voorbereidingen op de schilderijen. Soms staat in een kussen of gordijn de kleur aangegeven waarin het later geschilderd moet worden. ‘Als je in zo’n boekje kijkt, is het net alsof je door zijn hoofd bladert,’ zegt Teun Berserik.

Vanaf 1960 maakt Hermanus Berserik surrealistische stillevens. De poppen die hij schildert, lijken een ziel te hebben. Soms gaat er een dreiging vanuit, maar vaak ook overheerst de humor. De tentoonstelling is een kleurige verzameling met werk waar je vaak om moet lachen, maar soms laat de schilder ook een glimp van zijn romantische kant zien, zoals op het schilderij ‘Tegenlicht aan zee’. Berserik blijkt een groot bewonderaar geweest te zijn van de Duitse schilder Caspar David Friedrich.

Herman Berserik, ‘De wereld onder een stolp’, 15 oktober tot 21 januari 2018. Meer informatie: www.museummore.nl

Beeld: Zelfportret Zeilend, 1979

Abonnee worden van DHC? Klik hier.