Sfeervolle winkels van weleer krijgen bescherming
Gave historische winkelpanden zijn schaars en kwetsbaar. Daarom selecteerde de gemeente er dertig voor plaatsing op de monumentenlijst.
Nu verkopen ze er brood, vroeger vlees. Maar aan het winkelpand Herengracht 16 zelf is sinds 1897 weinig veranderd. Achter de nog iets oudere rijkversierde houten winkelpui met maar liefst twee hofleverancier-wapenschilden bevindt zich een origineel fin-de-siècle-winkelinterieur met veel tegelwerk en een muurschildering. Dat alles is nu beschermd, want de winkel is op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst, samen met nog 29 andere winkelpanden elders in de stad.
“Het is een mooi voorbeeld van winkelarchitectuur uit de negentiende eeuw,” zegt wethouder Robert van Asten (D66, erfgoed) op de stoep voor de winkel. “Naar aanleiding van een eerdere inventarisatie zijn we met de stofkam door de winkelpanden gegaan. Dat heeft ertoe geleid dat we nu dertig objecten aanwijzen tot monument. Er zijn door eigenaren enkele bezwaren ingediend, maar die zijn op één na afgehandeld. De panden zijn nu beschermd.”
Tot de tegenstribbelende eigenaren behoorde in elk geval niet Stadsherstel Den Haag, dat het pand aan de Herengracht bezit. “Hartelijk dank aan de gemeente Den Haag,” zegt directeur Lilian Kusters, die komt aangewandeld. “We zijn hier blij mee. We zien het als beloning voor onze zorgvuldige omgang met het pand en in het bijzonder het historisch winkelinterieur. De huidige functie van broodwinkel gaat goed samen de oorspronkelijke functie van ‘winkel in vleeschwaren’. Een passende functie is goed voor het behoud van monumentale waarden.”
Favoriet? Lijnkamp/Maasbach!
De meeste van de dertig panden zijn te vinden in de binnenstad en in het Zeeheldenkwartier. Het Noordeinde scoort uiteraard hoog met drie huisnummers. In het Zeeheldenkwartier doen de Piet Heinstraat (2), de Zoutmanstraat (2) en de Prins Hendrikstraat (1) het goed. Maar er zijn ook onverwachte kandidaten. De favoriet van Van Asten valt in die categorie. “Ik vind het voormalige pand van Modemagazijn Lijnkamp (nu: Johan Maasbach Wereldzending, red.) op de hoek van de Apeldoornselaan en de Loosduinsekade indrukwekkend. Daar ben ik jarenlang elke dag langsgefietst. Ook bijzonder op de lijst zijn winkelpanden aan de Dreef, die typerend zijn voor de oorspronkelijke bebouwing van Den Haag Zuidwest.”
De belangrijkste reden om de winkelpanden eruit te lichten is dat ze kwetsbaar zijn. Van Asten: “Mode en smaak veranderen en daardoor worden winkelpanden en puien vaak verbouwd. Door de panden aan te wijzen als monument, blijven ze met hun unieke kenmerken en sfeer behouden voor toekomstige generaties.”
Geen subsidies
Maar levert het ook iets op, plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst? Nee, want er worden geen onderhoudssubsidies verstrekt. Er zijn wel plichten. Een eventueel verbouwingsplan vereist een extra toets, waarbij de gemeente bekijkt of het monumentale karakter niet wordt aangetast. “Toch kunnen we ook iets doen voor de eigenaren,” zegt Van Asten. “De gemeente kan adviseren bij het verduurzamen van oude gebouwen. En daarvoor zijn wel subsidies beschikbaar.”
De selectie van de winkelpanden liep tot rond bouwjaar 1960. Intussen is onder de noemer ‘Post65’ ook een lijst gemaakt van waardevolle latere architectuur. Het is niet uitgesloten dat de gemeente dus nog winkelpanden uit deze periode gaat beschermen. Maar eerst wordt nu gekeken naar schoolgebouwen. Ook die zijn geïnventariseerd. Drie jaar geleden verscheen de weerslag daarvan in boekvorm: ‘Tien met een griffel. Portretten van de mooiste Haagse scholen’ (door Botine Koopmans en Dick Valentijn). Ook historische schoolgebouwen zijn kwetsbaar, omdat ze vaak moeten worden aangepast aan de eisen van de tijd. Het duo Koopmans/Valentijn zorgde eerder ook voor de inventarisatie van de winkels. Over dat project verscheen in 2014 het boek ‘Bleek van begeerte. Winkelarchitectuur in Den Haag’.
Topstukken van de Haagse winkelarchitectuur worden al langer beschermd. Het voormalige Maison de Bonneterie, De Bijenkorf, De Volharding en voormalige theesalon Krul (Noordeinde) bijvoorbeeld, zijn rijksmonumenten. Panden als Peek & Cloppenburg, de voormalige bioscoop Rex (nu Paagman, Lange Poten) en vele andere panden aan de Korte en Lange Poten zijn gemeentelijke monumenten.
De nieuwe lijst van de beschermde winkelpanden:
- 3e Louise de Colignystraat 95-129
Interieurwinkel, 1926 - Apeldoornselaan 2-4
Voorm. Modemagazijn Lijnkamp, 1933 - Atjehstraat 82
Winkel, 1930 - Beeklaan 377/Stephensonstraat 102
Voorm. Melinrichting De Landbouw, 1904 - Dagelijkse Groenmarkt 19-20
Winkelpand, 1906 - De Dreef 4 t/m 56
Winkelcentrum, 1960 - Elandstraat 91-93
Tabakzaak, 1924 - Franklinstraat 122-124
Voorm. ‘vleeschhouwerij’, 1898
- Gedempte Burgwal 59-61
Winkelpui, 1901 - Herengracht 16
Voorm. slagerij 1860/1897 - Hoogstraat 18
Hoek-winkelpand, 1850-1875 - Keizerstraat 145
Winkelpand, 1904 - Laan van Meerdervoort 421-465
Winkelgalerij (hoek Fahrenheitstraat), 1929
- Molenstraat 28
Winkelpui, 1924 - Molenstraat 32
Winkelpand (Hopi Navajo), 1911 - Noordeinde 11
Winkelpand (Purdey), 1911 - Noordeinde 58-58a
Winkelpand (Backers & Zoon), 1904 - Noordeinde 152
Winkelpand (Kunstzaal Van Heijningen), 1902-1903 - Papestraat 10
Winkelpand, 1900 - Piet Heinstraat 40-40a
Winkelpand (Serendipity), 1903 - Piet Heinstraat 105, a-c
Winkelpand, 1902 - Plaats 15
Winkelpand (New Fysic), 1938-1939 - Prins Hendrikstraat 86-88
Winkelpand, ca 1900 - Prinsestraat 47
Voorm. De Gruyter-winkel, 1915 - Stevinstraat 249-259
Winkelgalerij, 1932 - Vos in Tuinstraat 8
Houten winkelpandje, 1927 - Wagenstraat 50
Horecapand (American Bar), 1921
- Weimarstraat 32
Voorm. Vleeschhouwerij (Papanatos Tattoos), 1898 - Zoutmanstraat 14a
Voorm. De Gruyter BOKA-winkel (Batavia Boeken), 1918 - Zoutmanstraat 94
Voorm. Zee- en Riviervischhuis (Spellenwinkel)