‘Het is ook een monument van de hoop’

Nieuw Joods gedenkteken zondag 28 januari onthuld

Door

Door Herman Rosenberg

Werklieden zijn bezig met het voegen van grote, natuurstenen platen. De Franse kalksteen verwijst met zijn warme terratint naar zuidelijke streken. “Naar Jeruzalem!”, zegt Anat Ratzabi. De Israëlisch-Nederlandse kunstenares ontwierp het nieuwe Joodse monument, waaraan op het plein achter de Nieuwe Kerk de laatste hand wordt gelegd. Het herinnert aan 12.000 weggevoerde en vermoorde Haagse Joden, onder wie rabbijn Isaac Maarsen naar wie het plein is vernoemd. 

Het was een langdurig project. Ratzabi (56) moest met veel wensen en restricties rekening houden en kreeg bovendien stevige kritiek van andere kunstenaars over zich heen. Maar nu de onthulling nadert (zondag) is de kunstenares vooral positief gestemd. “Het monument herinnert aan een tragedie, maar het kijkt ook naar de toekomst. Het biedt ook hoop,” zegt ze, terwijl ze poseert voor de fotograaf. Nog niet het hele monument mag op de foto, want er moet nog wat te onthullen blijven voor burgemeester Krikke en de vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap.

Den Haag had natuurlijk al zijn oorlogsmonumenten. Een van de pilaren van het gedenkteken bij het Vredespaleis verwijst naar het Joodse lijden. En er was van oudsher op de Gedempte Gracht het bekende bronzen reliëf van de davidsster met drie menselijke figuren, een schepping van Dick Stins. Maar in de Joodse gemeenschap en daarbuiten ontstond behoefte aan een breder opgezet, eigen monument op een plek die ruimte biedt voor herdenkingsplechtigheden. Na vier jaar van overleg, ontwerpen en uitvoeren is het bijna zover.

“Ik wilde geen monument als een verwijtende wijzende vinger,” legt Ratzabi uit. “Het gaat over de holocaust, natuurlijk. Maar het gaat ook over de hulp die is geboden bij de onderduik – al schoot die dan tekort –  en de kans om te ontsnappen. Tussen de natuurstenen objecten is ruimte gelaten die wordt aangelicht. De deur staat als het ware op een kier en biedt ook uitzicht op een betere toekomst.”

Twaalf stammen

Op het centrale deel van het monument is de bronzen davidsster van Stins aangebracht. Aan de muur van de tuin van de Nieuwe Kerk prijken twee plaquettes, één met uitleg over het monument en één met de tekst uit het Bijbelboek ‘Deuteronomium’ – ‘Gedenk wat Amalek u gedaan heeft…vergeet het niet’ – die hoort bij het oude gedenkteken. Losse bronzen koffers herinneren aan vertrek maar ook aan terugkeer uit de kampen of de onderduik. 

Het monument heeft ook een soort satelliet, die meer naar het midden van het plein is gesitueerd. Ratzabi: “Hier komen zes ovalen objecten te staan, gemaakt van dezelfde Franse kalksteen. Ze verwijzen naar de zes miljoen slachtoffers van de holocaust. Op deze stenen breng ik de namen aan van de twaalf stammen van Israël die belangrijk zijn voor de Joodse identiteit. Het is ook een verwijzing naar de Joodse getallenmystiek. Zes plus twaalf is achttien, of ‘chai’ in het Hebreeuws en dat betekent ‘leven’.”

Dit deel van het nieuwe gedenkteken komt in de buurt van het bestaande Joodse Kindermonument, een serie speelobjecten waarin de namen van de omgekomen kinderen zijn gegraveerd. De makers van dat monument en andere betrokkenen waren niet blij met de ‘dominante’ en ‘te expliciete’ nieuwkomer op het plein en tekenden bezwaar aan. “Ik kan alleen maar zeggen dat er conceptueel en fysiek voldoende open ruimte is gebleven rond het Kindermonument. De bezwaren zijn ongegrond verklaard, meer kan ik er eigenlijk niet over zeggen. Ik vind wel dat de manier waarop de kritiek is geuit niet past bij waar het hier over gaat: het creëren van een waardige gedenkplek.” 

Onthulling nieuw Joods monument, zondag 28 januari om 15.45 uur, Rabbijn Maarsenplein. Daarvóór is er een besloten bijeenkomst in het stadhuis. Meer informatie: www.jmdenhaag.nl

Anat Ratzabi bij het nieuwe Joodse monument, waaraan deze week de laatste hand wordt gelegd. | Foto: DHC/Sebastiaan Boot 

Dit artikel wordt u gratis aangeboden. Wilt u meer lezen? Neem dan een abonnement op DHC.

Standaardportret
Bekijk meer van