Van ‘vies boekje’ tot museumstuk

Museum Meermanno toont met de expositie ‘Porno op papier’ een overzicht van zo’n vier eeuwen ondeugend drukwerk. Daarbij is er aandacht voor de ‘slingerbeweging’ van onderdrukking en tolerantie van dit soort geschriften. Het materiaal komt uit de Koninklijke Bibliotheek (KB), dat onlangs een grote particuliere pornocollectie verwierf. De KB en porno? Toch is dat minder gek dan het lijkt, vertelt Arno Kuipers, ‘collectiespecialist’ Nederlandse taal- en letterkunde van de bibliotheek, tussen de vitrines in Meermanno. “Wij verzamelen in principe alles wat in Nederland is en wordt uitgegeven. Dus ook pornografie.”

Porno

Maar in het verleden liepen die keurige bibliothecarissen echt niet warm voor aanstootgevend drukwerk, zeker niet wanneer het ging om privé-uitgaven of massaspul waartegen justitie geregeld in het geweer kwam. Zodoende ontstond er toch een flink hiaat. Maar toen verscheen Bert Sliggers op het toneel, voormalig conservator van Teyler’s Museum in Haarlem. Hij had een grote collectie Nederlandse pornografie en die heeft de KB overgenomen. Kuipers: “Slechts vijf procent van wat Bert heeft verzameld, hadden wij ook in huis, dus dit was een buitenkans om onze collectie aan te vullen. Het zijn vijftienhonderd objecten die een lengte beslaan van twintig meter. Een eeuw porno!”

De Hel

Aan de oude afdeling porno van de KB, bijgenaamd ‘de Hel’, is op de tentoonstelling één zaal gewijd. We zien voorbeelden van keurige Franse erotica uit de zeventiende en de achttiende eeuw. Maar pats-boem ook een beduimeld exemplaar van de Playboy. “Gek wel,” zegt Kuipers. “Het is een exemplaar uit onze collectie en toch vertoont het sporen van, laten we zeggen intensief gebruik.” Ook een het homoblaadje ‘Marcel’ valt op. Op de borst van de blote jongen op het omslag staat de KB-code ‘ED 68’. In de andere zalen nog meer aandacht voor het ouder werk, zoals het grofstoffelijke, zeventiende-eeuwse werkje over ‘Jan Stront’ of een tegen stadhouder Willem V gericht erotisch toneelstuk.

Erotica

Langzaam gaan we het modernere universum van Sliggers binnen, die zelf ook aanwezig is. Hij laat een paar tamelijk unieke delen zien uit ‘Van Klaveren’s Realistische Novellenbibliotheek’, erotica van rond 1900. Erg expliciet wordt het nog niet in boekjes als ‘Mooie Jet’ en ‘Nachtvlinders’. “Al snel kon dat ook niet meer,” vertelt Sliggers. “In 1911 kwam er nieuwe zedelijkheidswetgeving en daarmee werd Nederland zo ongeveer het strengste land op dit gebied.” Blaadjes als ‘Lucifer’ en ‘De Lach’ konden alleen nog maar onder de toonbank worden verhandeld. Een krantencommentaar uit die tijd geeft het algemeen gevoelen goed weer: ‘Het zijn producten van menschen die speculeeren op de verkeerde hartstochten van hun medemenschen.’

Gevangenis

Een tijdlang was Vlaanderen, waar de wetten minder streng waren, hofleverancier van erotica en ook wel van expliciete porno. In Nederland werden geregeld processen gevoerd, zoals tegen de schrijver Han B. Aalberse van de romanserie ‘De liefde van Bob en Dafne’, waarin jongeren hun seksualiteit ontdekken. Maar de seksuele bevrijding was niet tegen te houden. De blaadjes Chick en Candy verschenen steeds openlijker in de kiosken en na het Chick-arrest van de Hoge Raad (1970) was pornografie in feite legaal. Chick en Candy zijn nu museummateriaal.

De tentoonstelling biedt nog veel meer bijna vergeten zaken, zoals het blad Sekstant van de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming (NVSH). Sliggers: “Dat gaf voorlichting maar er stond ook van alles in over standjes. Ik geloof dat de NVSH toen groter was dan de ANWB!” Het porno-aanbod op internet heeft uiteindelijk de meeste blaadjes en tijdschriften de das omgedaan.

‘Porno op papier’, t/m 24 juni, Museum Meermanno (Prinsessegracht), publicatie ‘Onder de toonbank. Pornografie en Erotica in de Nederlanden’. Meer informatie: www.meermanno.nl